Neuromuscular Disorders Center (NDC)

Η Μυϊκή Δυστροφία τύπου Duchenne (DMD) είναι μια γενετική πάθηση που προοδευτικά προκαλεί εκφυλισμό των μυών σε όλο το σώμα με αδυναμία και αυξανόμενη αναπηρία. Είναι μια από τις πιο συχνές μορφές μυοπάθειας με ετήσια συχνότητα 1:3.500 γεννήσεις παγκοσμίως. Επηρεάζει κυρίως αγόρια, λόγω του φυλοσύνδετου τρόπου που κληρονομείται. Tα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως από την ηλικία των 3-5 ετών ή ακόμα και νωρίτερα. Tα κορίτσια μπορεί να είναι φορείς του μεταλλαγμένου γονιδίου, και συνήθως δεν νοσούν, μπορεί όμως να παρουσιάζουν μυϊκή αδυναμία και κούραση ή καρδιοπάθεια σε μεγαλύτερη ηλικία.

Η διαχείριση και αντιμετώπιση της Μυϊκής Δυστροφίας Duchenne απαιτεί τακτική και πολυθεματική φροντίδα από έμπειρους ιατρούς και παραϊατρικό προσωπικό με  πολλαπλές υποστηρικτικές παρεμβάσεις.  Όταν ένα αγόρι διαγνωστεί με DMD, είναι σημαντικό να αναζητηθεί ιατρική συμβουλή και να γίνουν οι απαραίτητοι έλεγχοι στα μέλη της οικογένειας που πιθανό να είναι φορείς ή που κινδυνεύουν να νοσήσουν. Φυσιοθεραπεία, σε συνδυασμό με ορθοτικά βοηθήματα και τροχοκαθίσματα, ορθοπεδικές επεμβάσεις όταν χρειάζεται, και συμπωματική φαρμακευτική αγωγή μπορεί να μειώσουν τις περιπλοκές της πάθησης, να βελτιώσουν τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής. 

Καινοτόμες θεραπείες αντιμετώπισης της Μυϊκής Δυστροφίας Duchenne έχουν εισαχθεί τα τελευταία χρόνια στην κλινική πρακτική και ακόμη περισσότερες βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο ή στα πρόθυρα κλινικών δοκιμών. Οι περισσότερες αποσκοπούν στην αύξηση της ποσότητας της δυστροφίνης στους μύες. Λόγω του μεγάλου μεγέθους του γονιδίου της δυστροφίνης, είναι δύσκολο να μεταφερθεί μέσω ιϊκών φορέων στο σώμα. Επομένως  η επιστήμονες επικεντρώνονται στην παραγωγή μιας μικρότερου μεγέθους δυστροφίνης, είτε μέσω αντικατάστασης ενός μίνι-γονιδίου DMD (gene replacement), είτε μέσω παρεμβολής στο επίπεδο mRNA για αποτροπή της πρόωρης καταστροφής της πρωτεΐνης λόγω συγκεκριμένων μεταλλάξεων πρόωρου τερματισμού (read-through for premature stop codons), ή με υπερπήδηση ασύμβατων εξονίων που προκύπτουν από διαγραφές ή διπλασιασμούς του DNA (exon skipping) ώστε να επιτευχθεί η παραγωγή μικρότερης δυστροφίνης. 

Σε μια σημαντική εξέλιξη, τον περασμένο Ιούνιο, η ρυθμιστική Αρχή φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), ενέκρινε προκαταρκτικά για πρώτη φορά σε επείγουσα φάση, μια νέα γονιδιακή θεραπεία για ασθενείς με DMD ηλικίας 4-5 ετών (Elevidys). Πρόκειται για μια ένα αδενο-σχετιζόμενο ιϊκό φορέα (Adeno-associated viral, AAV vector) o οποίος μετά από ενδοφλέβια χορήγηση μεταφέρει στα μυϊκά κύτταρα του σώματος το τεχνητό γονίδιο μιας μικρο-δυστροφίνης, η οποία αρχίζει να παράγεται και να αναλαμβάνει μέρος της λειτουργίας της δυστροφίνης μέσα στα μυϊκά κύτταρα.  Η μελέτη EMBARΚ, η οποία συνεχίζεται ακόμα σε 140 παιδιά με DMD έδειξε προκαταρκτικά παραγωγή της μικρο-δυστροφίνης και βελτίωση της κλινικής εικόνας ιδιαίτερα σε αυτή την ηλικιακή ομάδα των ασθενών. Τα αναμενόμενα τελικά αποτελέσματα της κλινικής δοκιμής φάσης 3 θα βοηθήσουν στη τελική επιβεβαίωση και ίσως έγκριση του φαρμάκου. 

Επιπρόσθετα από τη θεραπεία αυτή, στο παρόν στάδιο δοκιμάζονται και άλλες γονιδιακές θεραπείες για την DMD. Αυτές περιλαμβάνουν άλλες παραλλαγές της μινι-δυστροφίνης ή τη μεταφορά άλλων γονιδίων που μπορεί να σταθεροποιήσουν τα μυϊκά κύτταρα.  Νέες τεχνολογίες ματίσματος του γονιδίου, δηλαδή επεμβάσεις μεγάλης ακρίβειας για επιδιόρθωση γονιδιακών βλαβών (gene editing CRISPR/Cas9, Prime editing) βρίσκονται επίσης σε στάδιο ανάπτυξης σε πειραματικά προ κλινικά μοντέλα της DMD.  Όλες αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν ελπίδες για μια καλύτερη πρόγνωση και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της πάθησης στο εγγύς μέλλον. 

Κέντρο Νευρομυϊκών Παθήσεων στην Κύπρο
Στη χώρα μας, το Κέντρο Νευρομυϊκών Παθήσεων-κλινική μυϊκής δυστροφίας του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, (ΙΝΓΚ) πρωτοστατεί στη διάγνωση, αντιμετώπιση και στην πολυθεματική φροντίδα των ασθενών με DMD τα τελευταία 30 χρόνια.  Το Κέντρο ασχολείται με τη διάγνωση και θεραπεία παθήσεων όπως οι μυοπάθειες και μυϊκές δυστροφίες, η νόσος κινητικού νευρώνα, η μυασθένεια, και οι περιφερικές νευροπάθειες, ενώ υποστηρίζεται από μοναδικά στην Κύπρο εξειδικευμένα εργαστήρια ηλεκτρομυογραφήματος, νευροπαθολογίας, νευρογενετικής, βιοχημείας, και άλλα. Εφαρμόζει νέες και εξειδικευμένες θεραπείες σε εξωτερικούς και εσωτερικούς ασθενείς με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα και προσφέρει πολυθεματική φροντίδα. Επίσης το κέντρο νευρομυικών παθήσεων τροφοδοτεί πρωτοποριακά ερευνητικά προγράμματα που αφορούν σε κλινική και βασική έρευνα, και παρέχει εκπαίδευση σε ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό.  Το  Κέντρο Νευρομυϊκών Παθήσεων έγινε αποδεκτό σαν συνδεόμενο μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αναφοράς για νευρομυϊκές παθήσεις (ERN-Neuromuscular) που εδρεύει στο Παρίσι και στο οποίο συμμετέχουν  κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα από όλη την Ευρώπη. 

Στο ΙΝΓΚ προσφέρεται πολυθεματική φροντίδα σε ασθενείς με νευρομυϊκές παθήσεις, που αποτελείται από πνευμονολόγο, ορθοπεδικό, καρδιολόγο, ενδοκρινολόγο, γαστρεντερολόγο, διατροφολόγο και λογοπαθολόγο. Επίσης το Κέντρο υποστηρίζεται από υπηρεσίες γενετικής συμβουλευτικής, ψυχολογικής στήριξης και κοινωνικής υπηρεσίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην φυσιοθεραπεία με άρτια καταρτισμένο προσωπικό για ατομική και ομαδική θεραπεία για αντιμετώπιση κινητικών προβλημάτων.

Το Κέντρο διαθέτει όλα τα μέσα για πλήρη διάγνωση νευρομυϊκών παθήσεων. Το Εργαστήριο Ηλεκτρομυογραφίας προσφέρει εξειδικευμένες ηλεκτροδιαγνωστικές εξετάσεις για εντοπισμό και χαρακτηρισμό δυσλειτουργίας στο νευρομυϊκό σύστημα. Το  Εργαστήριο Νευροπαθολογίας προσφέρει εξειδικευμένες διαγνωστικές υπηρεσίες που αφορούν βιοψίες μυός και νεύρου για ακριβή διάγνωση νευρομυϊκών παθήσεων όπως η μυϊκή δυστροφία, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα ιστολογικών και ανοσοκυτταρολογικών τεχνικών με τις οποίες μπορούν να αξιολογηθούν η μοριακή δομή και διάφορες μεταβολικές λειτουργίες των μυών.

Το Τμήμα Νευρογενετικής στο ΙΝΓΚ συνεργάζεται στενά με το Κέντρο Νευρομυϊκών παθήσεων παρέχοντας μεγάλο φάσμα γενετικών διαγνωστικών εξετάσεων για τη πλειονότητα των παθήσεων που παρακολουθούνται στο Κέντρο. Το Τμήμα προσφέρει γενετική εξέταση DNA ασθενών, μελέτες σε οικογένειες, καθώς και δυνατότητα αλληλούχισης νέας γενιάς για διαγνωστικές και ερευνητικές εφαρμογές. Το Τμήμα Βιοχημικής Γενετικής του ΙΝΓΚ προσφέρει εξειδικευμένες εργαστηριακές εξετάσεις σε δείγματα αίματος και μυός για διάγνωση μεταβολικών και άλλων νοσημάτων. Επίσης το Τμήμα Θαλασσαιμίας του ΙΝΓΚ προσφέρει υπηρεσίες προεμφυτευτικής διάγνωσης σε οικογένειες με νευρομυϊκές παθήσεις.

Στο Κέντρο διεξάγονται Κλινικές μελέτες για τη θεραπεία Νευρομυϊκών Παθήσεων, καθώς και μεταφραστική και βασική έρευνα με επίκεντρο τη διάγνωση και θεραπεία νευρομυϊκών ασθενειών. Βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη τέσσερεις κλινικές μελέτες νέων θεραπευτικών φαρμάκων για οικογενή αμυλοειδική πολυνευροπάθεια (FAP) και για αυτοάνοση μυοσίτιδα. 

Δρ Κλεόπας Κλεόπα
Ανώτερος Νευρολόγος, Διευθυντής Τμήματος Νευροεπιστημών και Συντονιστής του Κέντρου Νευρομυϊκών Παθήσεων του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) και Καθηγητής της Μεταπτυχιακής Σχολής του ΙΝΓΚ.