Neurophysiology Department

Το Τμήμα Νευροβιολογίας του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) δημιουργήθηκε το 2012 και το επιστημονικό του έργο συνδέεται άμεσα με το Νευρολογικό Κέντρο Επιληψίας, το Νευρολογικό Κέντρο Άνοιας και Γνωστικών Διαταραχών και το εργαστήριο Νευροφυσιολογίας του ΙΝΓΚ. Το τμήμα συνεργάζεται επίσης με Ακαδημαϊκά Ιδρύματα στην Κύπρο και στο εξωτερικό.

Τα τελευταία πέντε χρόνια το Τμήμα Νευροβιολογίας συμμετέχει στο διεθνές δίκτυο Epi25 για την γενετική διερεύνηση της Επιληψίας με αλληλούχιση νέας γενιάς ολόκληρης της κωδικής περιοχής που χρηματοδοτείται από το NIH των ΗΠΑ. Το Epi25 είναι μια συνεργασία 40 ερευνητικών ομάδων από όλο τον κόσμο που στοχεύει στην αλληλούχιση 25,000 δειγμάτων από ασθενείς με διάφορες μορφές επιληψίας για τον εντοπισμό γενετικών παραγόντων που σχετίζονται με τα διάφορα επιληπτικά σύνδρομα. Το Τμήμα Νευροβιολογίας συμμετείχε στο δίκτυο αυτό με την αλληλούχιση 150 δειγμάτων DNA από συγκατατεθέντες ασθενείς και 30 υγιείς εθελοντές του Κέντρου Επιληψίας. Αυτή η συνεργασία, άνοιξε νέους ορίζοντες για τη διερεύνηση γενετικών παραγόντων που σχετίζονται με την επιληψία στο ΙΓΝΚ, ενώ δημιούργησε πολλές συνεργασίες με ερευνητές σε διάφορα πανεπιστήμια του εξωτερικού, καθώς και πολλές νέες δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά (βλ. 1-3). Επιπλέον, το Τμήμα Νευροβιολογίας μαζί με το εργαστήριο Νευροφυσιολογίας συμμετέχουν ενεργά με μια ομάδα εξωτερικών συνεργατών από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Πανεπιστήμιο McGill στον Καναδά στην έρευνα για την πολυτροπική ανάλυση των σημάτων από τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα κατά την έναρξη των επιληπτικών κρίσεων με στόχο την ανάπτυξη προγνωστικών αλγορίθμων των επιληπτικών κρίσεων (βλ. 4,5)

Στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση, το τμήμα Νευροβιολογίας, συμμετέχει ενεργά στο ακαδημαϊκό μεταπτυχιακό πρόγραμμα Νευροεπιστημών της Σχολής Μοριακής Ιατρικής Κύπρου (CSMM) του ΙΝΓΚ συντονίζοντας το μάθημα NEURO102.Brain and Behavior. Παράλληλα, από το 2012 μέσω της CSMM εκπαιδεύει μεταπτυχιακούς φοιτητές και τους φιλοξενεί για την εκπόνηση διατριβών σε επίπεδο master (MSc) και διδακτορικό (PhD) στα πεδία της Επιληψίας και της Άνοιας. Το 2020, διεκπεραίωσαν και παρουσίασαν τη PhD τους διατριβή δύο φοιτήτριες από την CSMM.

Η πρώτη διδακτορική μελέτη αφορούσε την διερεύνηση των γενετικών παραγόντων που σχετίζονται με την επιληψία και ένα νευροφυσιολογικό ενδοφαινότυπο, την πολυφασία, σε συγκατατεθέντες ασθενείς με Νεανική Μυοκλονική Επιληψία (JME) του Κέντρου Επιληψίας μέσω αλληλούχισης ολόκληρης της κωδικής περιοχής του γονιδιώματος (WES) (βλ. 6). Σε αυτή τη μελέτη, αξιολογήθηκε η εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα με την βοήθεια ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, ενώ εντοπίστηκε η πολυφασία μέσω της εξέτασης Διακρανιακής Μανγητικής Διέγερσης σε ασθενείς με JME και συγγενείς σε αντίθεση με τους υγιείς μάρτυρες. Η ανάλυση των νευροφυσιολογικών δεδομένων έγινε σε συνεργασία με μια συνεργάτιδα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, ενώ η ανάλυση των γενετικών δεδομένων μαζί με ερευνητές του Τμήματος Βιοπληροφορικής του ΙΝΓΚ. Τα ευρήματα υποδηλώνουν έναν κοινό μηχανισμό μεταξύ ασθενών και συγγενών, πιθανόν, λόγω κοινής εγκεφαλικής ανωμαλίας. Δεν φανερώθηκε κάποια άμεση συσχέτιση με τις γενετικές αλλαγές που βρέθηκαν, ίσως επειδή αυτά τα γενετικά χαρακτηριστικά από μόνα τους να μην μπορούν να προκαλέσουν πολυφασία. Ένας συνδυασμός όμως διαταραγμένης εγκεφαλικής ηλεκτρικής δραστηριότητας μαζί με τη γενετική προδιάθεση για δημιουργία επιληπτικών κρίσεων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης πολυφασίας.

Στη δεύτερη διατριβή, που έγινε σε συνεργασία με το Τμήμα Νευροεπιστημών, έγινε διερεύνηση της έκφρασης των κοννεξινών στα γλοιοκύτταρα εγκεφαλικού ιστού σε πειραματικό μοντέλο ποντικιού με τη νόσο του Αλτσχάιμερ (5XFAD) (βλ. 7). Μελετήθηκε η έκφραση της κοννεξίνης (Cx) Cx47, η οποία σχηματίζει διακυτταρικούς διαύλους με την Cx43, διασφαλίζοντας την επικοινωνία μεταξύ ολιγοδεντροκυττάρων και αστροκυττάρων, αντίστοιχα. Παρατηρήθηκε μείωση της Cx47, καθώς και μειωμένη συνεντόπιση της Cx47 και της Cx43, υποδηλώνοντας απώλεια των διαύλων χασμοσυνδέσμων μεταξύ των ολιγοδεντροκυττάρων και αστροκυττάρων στα 5XFAD ποντίκια. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν την μείωση των ολιγοδεντροκυττάρων, προκαλώντας την τοπική καταστροφή της μυελίνης γύρω από την περίμετρο των Αβ πλακών. Η διαταραχή της επικοινωνίας των γλοιοκυττάρων και η αστρογλοίωση που παρατηρείται στον εγκέφαλο, ευνοεί τη σύζευξη μεταξύ αστροκυττάρων και πιθανώς την ενεργοποίηση των διαύλων της Cx43, με επιβλαβείς επιδράσεις στην επιβίωση των νευρώνων. Η μελέτη αυτή παρουσιάζει στοιχεία ότι οι κοννεξίνες που εκφράζονται στα γλοιοκύτταρα συμβάλλουν στην εξέλιξη της νόσου του Αλτσχάιμερ, και δικαιολογούν την περαιτέρω μελέτη της συμβολής των κοννεξινών που εκφράζονται στα ολιγοδενδροκύτταρα στην παθοφυσιολογία  και την εξέλιξη της νόσου. Σε συνέχεια αυτού του ερευνητικού έργου, η νέα διδακτορική διατριβή που διεξάγεται στο Τμήμα Νευροβιολογίας αφορά τη μελέτη της έκφρασης των κοννεξινών στα γλοιοκύτταρα του σπονδύλου στα ποντίκια 5XFAD.

Όλες οι πιο πάνω ερευνητικές δραστηριότητες του τμήματος Νευροβιολογίας είναι δημοσιευμένες σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και παρουσιάστηκαν σε τοπικά και διεθνή συνέδρια.

1. Niestroj LM, Perez-Palma E, Howrigan DP, Zhou Y, Cheng F, Saarentaus E, Nürnberg P, Stevelink R, Daly MJ, Palotie A, Lal D; Epi25 Collaborative (Cyprus consortia: Kousiappa I, Tanteles GA and Papacostas SS). “Epilepsy subtype-specific copy number burden observed in a genome-wide study of 17 458 subjects.” Brain. 2020 Jul 1;143(7):2106-2118. 
2. Leu C, Stevelink R, Smith AW, Goleva SB, Kanai M, Ferguson L, Campbell C, Kamatani Y, Okada Y, Sisodiya SM, Cavalleri GL, Koeleman BPC, Lerche H, Jehi L, Davis LK, Najm IM, Palotie A, Daly MJ, Busch RM; Epi25 Consortium (Cyprus consortia: Kousiappa I, Tanteles GA and Papacostas SS), Lal D. ‘‘Polygenic burden in focal and generalized epilepsies.’’Brain. 2019 Nov 1;142(11):3473-3481.
3. Epi25 Collaborative (Cyprus consortia: Kousiappa I, Tanteles GA and Papacostas SS). ‘‘Ultra-Rare Genetic Variation in the Epilepsies: A Whole-Exome Sequencing Study of 17,606 Individuals.’’ The American Journal of Human Genetics, 2019 Aug 1st, 105 (1–16). 
4. Anastasiadou MN, Christodoulakis M, Papathanasiou ES, Papacostas SS, Hadjipapas A, Mitsis GD. ‘‘Graph Theoretical Characteristics of EEG-Based Functional Brain Networks in Patients With Epilepsy: The Effect of Reference Choice and Volume Conduction.’’ Front Neurosci. 2019 Mar 20;13:221.
5. Anastasiadou MN, Christodoulakis M, Papathanasiou ES, Papacostas SS, Mitsis GD. ‘‘Unsupervised detection and removal of muscle artifacts from scalp EEG recordings using canonical correlation analysis, wavelets and random forests.’’ Clin Neurophysiol. 2017 Sep;128(9):1755-1769.
6. Stefani S, Kousiappa I, Nicolaou N, Papathanasiou ES, Oulas A, Fanis P, Neocleous V, Phylactou LA, Spyrou GM, Papacostas SS. ‘‘Neurophysiological and Genetic Findings in Patients With Juvenile Myoclonic Epilepsy.” Front Integr Neurosci. 2020 Aug 20;14:45.
7. Angeli S, Kousiappa I, Stavrou M, Sargiannidou I, Georgiou E, Papacostas SS, Kleopa AK. “Altered Expression of Glial Gap Junction Proteins Cx43, Cx30, and Cx47 in the 5XFAD Model of Alzheimer’s Disease.” Front Neurosci. 2020 Oct 07;14, https://doi.org/10.3389/fnins.2020.582934.

Διευθύντρια: Δρ Γιολάντα Χρίστου, Ανώτερη Νευρολόγος
Τη. 22358600   Φαξ. 22392786

Μέλη του Τμήματος (συμπεριλαμβανομένων των φοιτητών):

• Δρ Σάββας Παπακώστας, Συνεργάτης Ανώτερος Νευρολόγος*
• Δρ Ανδρέας Κουππάρης, Νευρολόγος
• Ελευθέριος Παπαθανασίου, PhD, Επιστημονικός Συνεργάτης (Associate Scientist)
• Ιωάννα Κουσιάππα, PhD, Ερευνητικός Συνεργάτης (Research Associate)
• Στέλλα Αγγελή, PhD (Απόφοιτος)
• Στέφανη Στεφανή, PhD (Απόφοιτος)
• Μαρία Πεχλιβανίδου, Υποψήφια PhD φοιτήτρια
• Ali Al-Sudani, Υποψήφιoς MSc φοιτητής
• Λουΐζα Αριστοτέλους, Υποψήφια MSc φοιτήτρια

*Ο Δρ Σάββας Παπακώστας κατέχει τον τίτλο Επίτιμος Καθηγητής και Ιδρυτής του Τμήματος Νευροβιολογίας, του Κέντρου Επιληψίας-ERN EpiCARE και του Κέντρου Άνοιας και Γνωστικών Διαταραχών και του Εργαστηρίου Νευροφυσιολογίας.

Σύντομη παρουσίαση της Διευθύντριας του Τμήματος Νευροβιολογίας

Από την 1 Νοεμβρίου 2020, η Δρ Χρίστου Γιολάντα - Παναγιώτα είναι η νέα Διευθύντρια του Τμήματος Νευροβιολογίας. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης το 1999. Ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της στην Νευρολογία στην Νευρολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και πέρασε με επιτυχία τις εξετάσεις ειδικότητας στην Νευρολογία το 2009. Αποφοίτησε από το University of Edinburg το 2015 με το πτυχίο Master of Sciences στη μεταφραστική Ιατρική (Translational Medicine). Έχει εκπαιδευτεί στην διάγνωση και αντιμετώπιση ασθενών με επιληπτικές διαταραχές, καθώς και στη χρήση ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος στη διάγνωση και αντιμετώπιση ασθενών με Επιληψία. Επιπλέον, έχει εκπαιδευτεί στην διάγνωση και αντιμετώπιση ασθενών με νευροεκφυλιστικά νοσήματα, κινητικές διαταραχές και ανοϊκές διαταραχές, όπως και στη θεραπευτική αντιμετώπιση νευρολογικών διαταραχών με χορήγηση αλλαντικής τοξίνης.

Από το 2009 μέχρι και σήμερα, εργάζεται στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου. Συμμετέχει στα εξειδικευμένα Κεντρα Επιληψίας, Κινητικών Διαταραχών και Ανοϊκών Διαταραχών με παρακολούθηση ασθενών στα εξωτερικά Ιατρεία Νευρολογικής Κλινικής, με τη διερεύνηση και θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών που νοσηλεύονται στη νευρολογική μονάδα και την εφαρμογή θεραπείας με αλλαντική τοξίνης σε ασθενείς με κινητικές διαταραχές.

Από το 2018 είναι μέλος της πολυθεματικής Επιτροπής για την Άνοια και συμμετείχε στην Ομάδα Εργασίας η οποία ανέλαβε και ολοκλήρωσε πρόσφατα την αναθεώρηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την Άνοια για τη Κυπριακή Δημοκρατία. Επίσης, από το 2019 είναι εκπρόσωπος του Κέντρου Επιληψίας του ΙΝΓΚ ως συμβαλλόμενο μέλος στο Ευρωπαϊκό δίκτυο αναφοράς για την Επιληψία (ERN EpiCARE).

Η κ. Χρίστου συμμετέχει σε θεραπευτικά πρωτόκολλα και ερευνητικά προγράμματα που σχετίζονται με επιληπτικές, κινητικές, γνωσιακές διαταραχές και νευροεκφυλιστικά νοσήματα, όπως τις νόσους Parkinson, Huntington, Άνοια, τα οποία έχουν χρηματοδοτηθεί από δίαφορα ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα. Κυρίως, εστιάζεται στο πεδίο της εκτίμησης πιθανών διαγνωστικών και προγνωστικών βιοδεικτών οι οποίοι θα μπορούσαν μελλοντικά να βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτική παρέμβαση, αλλά και πιθανή ανάπτυξη τροποποητικών παρεμβάσεων στην πορεία νευροεκφυλιστικών και νευρογενετικών παθήσεων. Παράλληλα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέον στη συσχέτιση του γενετικού υπόβαθρου με την κλινική εικόνα νευρολογικών ή/και νευροεκφυλιστικών παθήσεων.

Επιπλέον, συμμετέχει στην ακαδημαϊκή επιτροπή της Νευρολογικής Κλινικής του ΙΝΓΚ με επίβλεψη ειδικευομένων ιατρών στη Νευρολογία. Είναι υπεύθυνη για την οργάνωση εκπαιδευτικών διαλέξεων και συντονισμό της εκπαίδευσης φοιτητών Ιατρικής στους χώρους του ΙΝΓΚ, οι οποίοι προέρχονται από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθώς και την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Τέλος, συμμετέχει ενεργά στο μάθημα NEURO102.Brain and Behavior διδάσκοντας κάποιες από τις διαλέξεις.