Department of Cardiovascular Genetics and the Laboratory of Forensic Genetics

ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΘΩΡΑΚΙΚΗΣ ΑΟΡΤΗΣ: ΕΝΑΣ «ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ»

Ο όρος ανεύρυσμα έχει τις ρίζες του από την αρχαία ελληνική λέξη ἀνευρύνω που σημαίνει «διαστέλλομαι». Το ανεύρυσμα μπορεί να δημιουργηθεί στην αορτή (τη μεγαλύτερη αρτηρία του σώματος που μεταφέρει το αίμα από την καρδιά σε όλα τα όργανα του σώματος) καθώς και σε διάφορες άλλες αρτηρίες όπως αυτές του εγκεφάλου. Η μεγαλύτερη συχνότητα των ανευρυσμάτων παρατηρείται στην αορτή και συγκεκριμένα στη θωρακική και κοιλιακή αορτή.

Στο παρόν άρθρο θα δοθεί έμφαση στα ανευρύσματα της θωρακικής αορτής, λόγω της έρευνας που πραγματοποιείται στο Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου σε συνεργασία με το Αμερικανικό Ιατρικό Κέντρο - American Medical Centre, στα πλαίσια εκπόνησης της Διδακτορικής μου διατριβής καθώς και άλλων προγραμμάτων.

Ανεύρυσμα θωρακικής αορτής

Το ανεύρυσμα της θωρακικής αορτής (τμήμα της αορτής το οποίο εντοπίζεται μέσα στην θωρακική κοιλότητα) αποτελεί την διάταση της διαμέτρου της αορτής πέρα από 1,5 φορές σε σχέση με τη φυσιολογική διάμετρο (Εικόνα 1). Η αορτή έχει διάμετρο περίπου 25-35 mm και όταν η διάμετρός της υπερβεί τα 50-55 mm τότε τα τοιχώματα της χάνουν την ελαστικότητά τους. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει συγκεκριμένη τιμή (cut-off) του φυσιολογικού μεγέθους της διαμέτρου της αορτής λόγω του ότι το μέγεθος ποικίλει αναλόγως του φύλου, ηλικίας, ύψους, βάρους και για αυτό το λόγο, πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά του ασθενή.

Επιδημιολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αμερική έχει κατατάξει τα ανευρύσματα της θωρακικής αορτής στις 20 πιο συχνές αιτίες θανάτου της σύγχρονης εποχής με συχνότητα 6 στα 100,000 περιστατικά τον χρόνο σε άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών, με μεγαλύτερη συχνότητα στον αντρικό πληθυσμό ¹. Έχει χαρακτηριστεί ως “silent killer” (“σιωπηλός δολοφόνος”) λόγω του ότι το 95% των περιπτώσεων δεν εμφανίζει προειδοποιητικά συμπτώματα παρά μόνο όταν ο ασθενής υποστεί διαχωρισμό (σκίσιμο της αορτής) ή ρήξη, οπότε παρουσιάζει οξύ πόνο στο στήθος και τη ράχη². Η ρήξη του ανευρύσματος της θωρακικής αορτής αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο όπου το 90% των περιστατικών οδηγείται σε θάνατο εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα με χειρουργική επέμβαση.

Ποια μπορεί να είναι τα αίτια δημιουργίας του ανευρύσματος της θωρακικής αορτής;

Τα ανευρύσματα της θωρακικής αορτής με βάση μελέτες που έγιναν μέχρι σήμερα μπορεί να σχετίζονται με γενετικές καθώς και με επίκτητες αιτίες. Πιο συγκεκριμένα, άτομα τα οποία πάσχουν από σύνδρομα του συνδετικού ιστού, όπως τα σύνδρομα Marfan, Loeys-Dietz, Ehlers-Danlos και Turner, έχουν αυξημένη συχνότητα να παρουσιάσουν ανεύρυσμα θωρακικής αορτής σε νεαρή ηλικία.

Επιπρόσθετα, μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση ανευρυσμάτων σε οικογένειες. Πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το τμήμα μας έδειξε την ανίχνευση δύο νέων παραλλαγών (‘novel variants’) στα γονίδια ACTA2 και MYH11 σε μια κυπριακή οικογένεια με ιστορικό ανευρύσματος θωρακικής αορτής ³. Η ανίχνευση συγκεκριμένων μεταλλάξεων που μπορεί να «τρέχουν στην οικογένεια» δίνει το έναυσμα για γενετικό έλεγχο των υπόλοιπων μελών της οικογένειας τα οποία φαινομενικά είναι «υγιή», έτσι ώστε σε περίπτωση που είναι φορείς των μεταλλάξεων, να παρακολουθούνται τακτικά ούτως ώστε να γίνεται έλεγχος της διαμέτρου της αορτής και να αποφευχθεί η ρήξη ανευρύσματος που μπορεί να αποβεί μοιραία για τη ζωή του ατόμου.

Επίσης, άτομα τα οποία έχουν γεννηθεί με δίπτυχη αντί για τρίπτυχη αορτική βαλβίδα ⁴, καθώς και η παρουσία αθηροσκλήρωσης ¹, αποτελούν παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία ανευρύσματος θωρακικής αορτής κυρίως στην κατιούσα θωρακική και την κοιλιακή αορτή σε άτομα τα οποία διανύουν την 6^η δεκαετία της ζωής τους.

Με ποιο τρόπο μπορεί να γίνει η διάγνωση του ανευρύσματος;

Τα ανευρύσματα της θωρακικής αορτής μπορούν εύκολα να ανιχνευθούν με την υπερηχοκαρδιογραφία (echo), η οποία αποτελεί ένα από τα καλύτερα μέσα (gold standard) για την ανίχνευσή τους και παρακολούθησή τους. Επίσης, η αξονική αγγειογραφία θεωρείται η καλύτερη απεικονιστική μέθοδος των ανευρυσμάτων της θωρακικής αορτής η οποία δίνει τη δυνατότητα ελέγχου ολόκληρης της καρδιάς καθώς και των διαφόρων χαρακτηριστικών του ανευρύσματος.

Πέρα από τα παραπάνω, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες έρευνες λαμβάνουν χώρα με σκοπό την ανίχνευση βιοδεικτών που θα περιγράφουν με αξιοπιστία τη βιολογική συμπεριφορά (παθογένεση, αύξηση και ρήξη) του ανευρύσματος θωρακικής αορτής. Συνεπώς, οι βιοδείκτες μπορεί να είναι πρωτεΐνες, miRNAs ή άλλα μόρια τα οποία έχουν την δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν σαν δείκτες φυσιολογικής βιολογικής λειτουργίας, παθολογικών διεργασιών ή φαρμακολογικών αποκρίσεων σε θεραπευτική επέμβαση ⁵. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τμήμα μας βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη για την ανίχνευση βιοδεικτών σε επίπεδο miRNA ⁶ και πρωτεϊνών σε σχέση με τα ανευρύσματα θωρακικής αορτής.

Πώς θεραπεύεται το ανεύρυσμα;

Η θεραπεία του ανευρύσματος της θωρακικής αορτής, πριν αυτό φτάσει στις συνιστάμενες τιμές για επέμβαση, περιλαμβάνει συντηρητική θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή (π.χ για υπέρταση). Διαφορετικά, σε περίπτωση που η διάταση ξεπερνά τα 55mm (και σε ορισμένες περιπτώσεις τα 50 mm) στην ανιούσα αορτή ή υπάρχει ταχεία αύξηση της διαμέτρου της τότε απαιτείται χειρουργική επέμβαση ⁴.

Συμπερασματικά

Εν κατακλείδι, η φύση του ανευρύσματος της θωρακικής αορτής σε συνδυασμό με την έλλειψη εμφάνισης προειδοποιητικών συμπτωμάτων κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη ανίχνευσης βιοδεικτών οι οποίοι θα βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση πάντοτε συνοδευόμενοι από τις διαθέσιμες απεικονιστικές μεθόδους. Συνεπώς, η ανίχνευση βιοδεικτών θα οδηγήσει μελλοντικά στην δημιουργία εξετάσεων αίματος οι οποίες θα μπορούν να εντοπίζουν τα ανευρύσματα στον γενικό πληθυσμό, να παρακολουθούν την εξέλιξη τους καθώς και να προβλέπουν επιπλοκές σε ασθενείς οι οποίοι έχουν ήδη διαγνωσθεί. Η εκπόνηση λοιπόν της παρούσας Διδακτορικής διατριβής έχει ως στόχο να συμβάλει στην έρευνα ούτως ώστε αυτός ο «σιωπηλός δολοφόνος» να μπορεί να ανιχνεύεται όσο πιο νωρίς γίνεται, προλαμβάνοντας τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα.

Ραφαήλια Καζαμία
Υποψήφια Διδάκτωρ Ιατρικής Γενετικής
Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής και Δικανικής Γενετικής
Σχολή Μοριακής Ιατρικής Κύπρου – Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής

Βιβλιογραφία

1. Isselbacher EM. Thoracic and abdominal aortic aneurysms. Circulation. 2005;111(6):816-828. doi:10.1161/01.CIR.0000154569.08857.7A
2. Kuzmik GA, Sang AX, Elefteriades JA. Natural history of thoracic aortic aneurysms. J Vasc Surg. 2012;56(2):565-571. doi:10.1016/j.jvs.2012.04.053
3. Keravnou A, Bashiardes E, Michailidou K, Soteriou M, Moushi A, Cariolou M. Novel variants in the ACTA2 and MYH11 genes in a Cypriot family with thoracic aortic aneurysms: A case report 06 Biological Sciences 0604 Genetics. BMC Med Genet. 2018. doi:10.1186/s12881-018-0728-0
4. Ince H, Nienaber CA. Etiology, pathogenesis and management of thoracic aortic aneurysm. Nat Clin Pract Cardiovasc Med. 2007;4(8):418-427. doi:10.1038/ncpcardio0937
5. Atkinson AJ, Colburn WA, DeGruttola VG, et al. Biomarkers and surrogate endpoints: Preferred definitions and conceptual framework. Clin Pharmacol Ther. 2001;69(3):89-95. doi:10.1067/mcp.2001.113989
6. Moushi A, Michailidou K, Soteriou M, Cariolou M, Bashiardes E. MicroRNAs as possible biomarkers for screening of aortic aneurysms: a systematic review and validation study. Biomarkers. 2018;23(3):253-264. doi:10.1080/1354750X.2018.1423704