Neurogenetics Department

Μελέτες που διεξάγονται στην Κύπρο για τη σπάνια νόσο σκληρόδερμα.

Παρασκευή Χαΐρτα, Πασχάλης Νικολάου και Κυπρούλα Χριστοδούλου
Τμήμα Νευρογενετικής, ΙΝΓΚ

Το σκληρόδερμα, γνωστό επίσης ως «συστηματική σκλήρυνση» είναι ένα χρόνιο, αυτοάνοσο νόσημα των συνδετικών ιστών, το οποίο ανήκει στην ομάδα των ρευματικών παθήσεων. Χαρακτηρίζεται κυρίως από την υπερβολική παραγωγή κολλαγόνου (ίνωση) στο δέρμα και σε ορισμένα εσωτερικά όργανα, συμπεριλαμβανομένων της καρδιάς, του ήπατος, των πνευμόνων και του γαστρεντερικού σωλήνα. Παρατηρούνται επίσης αγγειοπάθεια μικρών αρτηριών και τριχοειδών αγγείων και ανωμαλίες του ανοσοποιητικού συστήματος προκαλώντας φλεγμονή. Το σκληρόδερμα είναι μια σπάνια νόσος και η συχνότητα εμφάνισης της στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου 30 στα 100.000 άτομα. Παρουσιάζεται συνήθως σε ηλικίες μεταξύ 25 και 50 ετών και η συχνότητα εμφάνισης στις γυναίκες, όπως και στα πλείστα αυτοάνοσα νοσήματα, είναι μεγαλύτερη απ’ ότι στους άνδρες. Η νόσος αυτή έχει δύο κύριες υποομάδες, το περιορισμένο και διάχυτο σκληρόδερμα. Το περιορισμένο περιλαμβάνει δερματικές εκδηλώσεις που επηρεάζουν κυρίως τα χέρια, τους βραχίονες και το πρόσωπο, ενώ το διάχυτο σκληρόδερμα εξελίσσεται ταχέως και επηρεάζει μια μεγάλη περιοχή του δέρματος καθώς και ένα ή περισσότερα εσωτερικά όργανα. 

Παρά το γεγονός ότι το σκληρόδερμα είναι μια σπάνια νόσος, επηρεάζεται και ο κυπριακός πληθυσμός. Μέχρι σήμερα οι μελέτες που έγιναν στον κυπριακό πληθυσμό είναι πολύ περιορισμένες και είναι κυρίως κλινικές. Αυτή την περίοδο στην Κύπρο και συγκεκριμένα στο Τμήμα Νευρογενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) διεξάγονται παράλληλα δυο έρευνες που αφορούν το σκληρόδερμα. Η μία μελέτη γίνεται σε γενετικό επίπεδο στον Κυπριακό πληθυσμό και έχει ως στόχο να εξετάσει εάν κάποιοι γενετικοί παράγοντες που βρέθηκαν να συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης σκληροδέρματος σε άλλους πληθυσμούς, παρουσιάζουν συσχέτιση με την ασθένεια και στον Κυπριακό πληθυσμό. Στο πρώτο στάδιο αυτής της μελέτης, όλοι οι γενετικοί παράγοντες που σχετίστηκαν με την ασθένεια παγκοσμίως μέχρι σήμερα καταγράφηκαν μέσω μιας συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης1. Από τους παράγοντες αυτούς επιλέχθηκαν δεκαοκτώ και στη συνέχεια ελέγχθηκαν στο DNA 33 Κύπριων ασθενών με σκληρόδερμα και 132 Κύπριων μαρτύρων. Τα δείγματα των ασθενών συλλέχθηκαν από ασθενείς που παρακολουθούνται στην κλινική του ρευματολόγου ιατρού Δρ Σάββα Ψαρέλη, στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, και των  μαρτύρων από την Τράπεζα DNA του Τμήματος Νευρογενετικής του ΙΝΓΚ. Μέσα από τη μελέτη  αυτή παρατηρήθηκε ότι στους Κύπριους ασθενείς το σκληρόδερμα είναι πιο συχνό στις γυναίκες παρά στους άνδρες και η μέση ηλικία εμφάνισης της ασθένειας στην Κύπρο είναι περίπου στο 48ο έτος. Τα αποτελέσματα της γενετικής ανάλυσης έδειξαν ότι κανένας από τους γενετικούς παράγοντες που ελέγχθηκαν δεν είχε σημαντική στατιστική συσχέτιση με την εμφάνιση του σκληροδέρματος στον Κυπριακό πληθυσμό. Παρ' όλα αυτά η ανάλυση των γονότυπων έδειξε ότι ένας από αυτούς τους γενετικούς παράγοντες συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης τόσο διάχυτου σκληροδέρματος όσο και σκληροδέρματος με αυξημένα αντισώματα τοποϊσομεράσης 1.

Το ΙΝΓΚ, λαμβάνει επίσης μέρος ως συνεργάτης σε ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΙΜΙ (Innovative Medicines Initiative) με το ακρωνύμιο PRECISESADs, που έχει σαν στόχο την μοριακή επαναταξινόμηση των αυτοάνοσων νοσημάτων. Το μέρος της μελέτης που αφορά ειδικά το σκληρόδερμα,  την έχει αναλάβει το Τμήμα Νευρογενετικής του ΙΝΓΚ, και επικεντρώνεται στην ανεύρεση νέων πρωτεϊνικών βιοδεικτών, χρησιμοποιώντας βιοψίες δέρματος από επηρεαζόμενη και μη-επηρεαζόμενη περιοχή του δέρματος των ασθενών. Μέχρι σήμερα, εξετάστηκαν 10 ζεύγη από τις βιοψίες δέρματος και στόχος είναι η ανεύρεση πρωτεϊνών που έχουν στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση έκφρασης στις επηρεαζόμενες και μη-επηρεαζόμενες περιοχές του δέρματος των ασθενών.  Στο επόμενο βήμα αυτές οι πρωτεΐνες και τα μονοπάτια στα οποία εμπλέκονται θα μελετηθούν περαιτέρω ώστε να γίνει επιλογή των πιο κατάλληλων για χρήση ως βιοδείκτες σε πιο εύκολα προσβάσιμους ιστούς όπως το αίμα.

Οι νέες γνώσεις που θα αναπτυχθούν μέσα από αυτές τις μελέτες θα βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση και πρόγνωση και πιθανά στην μελλοντική ανάπτυξη νέων φαρμάκων για το σκληρόδερμα.

¹ Chairta P, Nicolaou P, Christodoulou K (2017) Genomic and genetic studies of systemic sclerosis: A systematic review. Hum Immunol 78 (2):153-165