Neurogenetics Department

Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελληνικού φασκόμηλου και τα πιθανά οφέλη του σε ασθενείς με τη νόσο Alzheimer.

Η νόσος Alzheimer είναι μία από τις πιο διαδεδομένες νευροεκφυλιστικές παθήσεις και η πιο συχνή μορφή άνοιας μεταξύ των ηλικιωμένων. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν σχεδόν πενήντα εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως, ενώ με τη συνεχή αύξηση και γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού, ο αριθμός των πασχόντων αναμένεται να διπλασιάζεται κάθε πέντε χρόνια. 

Ομάδα ερευνητών από τα Τμήματα Νευρογενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) (Δρ Αντώνης Βερβέρης, Καθ. Κυπρούλα Χριστοδούλου), Γενετικής του Καρκίνου, Θεραπευτικής και Υπερδομικής Παθολογίας του ΙΝΓΚ (Δρ Σωτήρης Κυριάκου, Καθ. Μιχάλης Παναγιωτίδης), Επιστημών Ζωής και Υγείας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (Δρ Μιχάλης Πλιούκας), και τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό “Δήμητρα” (Δρ Πασχαλίνα Χατζοπούλου), μελέτησε τις ευεργετικές ιδιότητες εκχυλισμάτων από ελληνικό φασκόμηλο σε σχέση με τη νόσο Alzheimer (Alzheimer’s Disease, AD).

Δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά της AD στον εγκέφαλο, είναι η παρουσία εξωκυτταρικών πλακών αποτελούμενες από βήτα-αμυλοειδή (Αβ), οι οποίες προκαλούν τοξικότητα στους νευρώνες, και το αυξημένο οξειδωτικό στρες. Μάλιστα αυτά τα δύο συμπτώματα φαίνονται να είναι συνδεδεμένα μιας και το οξειδωτικό στρες αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες που προκαλούν την εναπόθεση Αβ πεπτιδίων, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν περαιτέρω αύξηση του οξειδωτικού στρες, ενισχύοντας τη νευροτοξικότητα στον εγκέφαλο.

Παρά τις δραματικές συνέπειες της AD, η διαθέσιμη αγωγή αποτελείται από φάρμακα που παρέχουν κυρίως παρηγορητική και υποστηρικτική θεραπεία. Το 2021, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής παρείχε έγκριση για το Aducanumab, πρόκειται για αντίσωμα που στοχεύει στην καταστροφή των Αβ συσσωματωμάτων. Ωστόσο, είναι ακόμη νωρίς για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά του. Ως εκ τούτου, η ανάγκη ανάπτυξης νέων αποτελεσματικών φαρμάκων για την AD παραμένει, με την στόχευση των πλακών των βήτα αμυλοειδών να αποτελεί την κύρια στρατηγική. Λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων τους για την ανθρώπινη υγεία, τα φαρμακευτικά φυτά συνιστούν μια μεγάλη δεξαμενή που μπορεί να διερευνηθεί για την εύρεση εκχυλισμάτων ή χημικών ουσιών με ισχυρό νευροπροστατευτικό δυναμικό, το οποίο θα αντιταχθεί αποτελεσματικά στη νευροτοξικότητα που προκαλείται από τη συσσώρευση των βήτα-αμυλοειδών. Η παρουσία μιας τέτοιας επίδρασης σε συνδυασμό με μια σημαντική αντιοξειδωτική ικανότητα μπορεί να ορίσει κάποια φαρμακευτικά φυτά ως πιθανές πηγές για την ανάπτυξη φαρμάκων ή τροφίμων τα οποία θα έχουν τη δυνατότητα να δρουν θεραπευτικά απέναντι στη νόσο Alzheimer.

Το Salvia fruticosa (SF), γνωστό και ως ελληνικό φασκόμηλο ή αλιφασκιά, είναι ένα φαρμακευτικό φυτό με τεκμηριωμένη νευροπροστατευτική δυνατότητα. Για τον εντοπισμό εκχυλισμάτων αυξημένης νευροπροστατευτικότητας, διαχωρίσαμε διαθέσιμο από προηγούμενη μας εργασία μεθανολικό εκχύλισμα, προερχόμενο από εναέρια τμήματα ελληνικού φασκόμηλου που είχαν καλλιεργηθεί στην Ελλάδα, σε πέντε νέα κλάσματα. Αυτά τα κλάσματα δημιουργήθηκαν χρησιμοποιώντας διαλύτες διαφορετικής πολικότητας, ώστε το κάθε νέο εκχύλισμα να αποτελείται από διαφορετικό συνδυασμό ουσιών. Διεξήχθη χημικός χαρακτηρισμός των κλασμάτων με τη χρήση υγρής χρωματογραφίας σε συνδυασμό με φασματοσκοπία μάζας, και ακολούθως τα εκχυλίσματα αξιολογήθηκαν για την αντιοξειδωτική τους ικανότητα με τη χρήση των τεχνικών DPPH, FRAP, και DCF-DA. Τέλος, αξιολογήθηκε το νευροπροστατευτικό τους δυναμικό έναντι των νευροτοξικών βήτα-αμυλοειδών πεπτιδίων 25–35 (Aβ_25–35) στην ανθρώπινη κυτταρική σειρά SH-SY5Y, που χρησιμοποιείται ευρέως για τη μελέτη της λειτουργίας των νευρώνων.

Σε όλα τα εκχυλίσματα ανιχνεύτηκαν σημαντικές συγκεντρώσεις φαινολικών και φλαβονοειδών ενώσεων, οι οποίες έχουν συνδεθεί με πλήθος ευεργετικών ιδιοτήτων για την ανθρώπινη υγεία. Οι ουσίες που βρέθηκαν στη μεγαλύτερη συγκέντρωση στα εκχυλίσματα μας ήταν η καρνοσόλη και το καρνοσικό οξύ, που ως γνωστό βρίσκονται σε αφθονία στα διαφορετικά είδη φασκόμηλου. Όλα τα εκχυλίσματα κατέδειξαν σημαντική αντιοξειδωτική ικανότητα, με τα εκχυλίσματα διαιθυλαιθέρα (SFDE) και οξικού αιθυλεστέρα (SFEA) να είναι τα πιο αποτελεσματικά. Αυτά τα δύο, μαζί με το υδατικό (SFW1) και το βουτανολικό (SFB) κλάσμα, κατέδειξαν στατιστικώς σημαντικό αντί-νευροτοξικό δυναμικό, μιας και κατάφεραν να αντιστρέψουν μερικώς τη μείωση της βιωσιμότητας που προκάλεσαν τα Aβ_25-35 συσσωματώματα στα κύτταρα SH-SY5Y. 

Συμπερασματικά, τα ευρήματά μας επικυρώνουν περαιτέρω το νευροπροστατευτικό δυναμικό του ελληνικού φασκόμηλου και υποστηρίζουν την χρήση του ως αντιοξειδωτικό. Οι συγκεκριμένες ιδιότητες καθιστούν το ελληνικό φασκόμηλο ως μια δυνητική πηγή για τη λήψη εκχυλισμάτων ή βιοδραστικών ουσιών για την παραγωγή σκευασμάτων που θα έχουν ευεργετικές ιδιότητες έναντι της νόσου Alzheimer. Τέλος, τα αποτελέσματά μας ενθαρρύνουν την περαιτέρω κλασματοποίηση φυτικών εκχυλισμάτων για τη δημιουργία μειγμάτων βελτιωμένων βιολογικών ιδιοτήτων.

Η έρευνα έχει δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό Plants με τίτλο “Chemical Profiling and Antioxidant and Anti-Amyloid Capacities of Salvia fruticosa Extracts from Greece”. Μπορείτε να βρείτε την έρευνα σε αυτό τον σύνδεσμο: https://www.mdpi.com/2223-7747/12/18/3191

Δρ Αντώνης Βερβέρης
Associate Scientist
Τμήμα Νευρογενετικής
Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου

 
Νευροπροστατευτικό δυναμικό των πέντε μεθανολικών κλασμάτων του Salvia fruticosa σε κύτταρα SH-SY5Y που έχουν επωαστεί με νευροτοξικά πεπτίδια Aβ25-35. Η επώαση με Aβ25-35 προκαλεί μείωση της κυτταρικής βιωσιμότητας κατά ~50%, ενώ η ταυτόχρονη συνεπώαση με συγκεκριμένες συγκεντρώσεις των εκχυλισμάτων φασκόμηλου SFW1, SFDE, SFEA, και SFB αντιστρέφουν μερικώς αυτή τη μείωση. Η τεχνική ΜΤΤ χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας των κυττάρων. Το τυπικό σφάλμα πέντε ξεχωριστών πειραμάτων αντιπροσωπεύεται από τις ράβδους σφάλματος και το * δηλώνει στατιστική σημαντικότητα p < 0,05, σε σύγκριση με τα κύτταρα που επωάστηκαν μόνο με 25 μM Aβ25-35.