ΤΜΗΜΑ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΟΛΟΓΙΑΣ, Στον αγώνα εναντίον του κορωνοϊού

Πίσω από τους αριθμούς των κρουσμάτων του κορωνοϊού που ανακοινώνονται κάθε απόγευμα, υπάρχει μια ομάδα στο Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, η οποία εργάζεται αμέτρητες ώρες ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στον αυξημένο φόρτο εργασίας. Τα κιβώτια με τα δείγματα υλικού καταφθάνουν αδιάκοπα από όλες τις πόλεις της Κύπρου ώστε να τύχουν ανάλυσης. Τα άτομα που στελεχώνουν το Τμήμα Μοριακής Ιολογίας του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής, με επικεφαλής τη δρ Χριστίνα Χριστοδούλου, καλούνται να ξεπεράσουν τον εαυτό τους σε μια δύσκολη μάχη χωρίς προηγούμενο. Η δρ Χριστοδούλου άνοιξε την πόρτα του εργαστηρίου και μίλησε για τη μεγάλη πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι επιστήμονες.

Ποια είναι η εκτίμησή σας για όλο αυτό που συμβαίνει; Δέχεστε τον ισχυρισμό ότι ο ιός ξεκίνησε από νυχτερίδες στην Κίνα; Και τί απαντάτε σε όσους υποστηρίζουν ότι ξεκίνησε από κάποιο εργαστήριο;

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι αρκετοί ιοί ξεκίνησαν από πτηνά ή ζώα και μεταλλάχτηκαν. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι υπάρχουν ιοί που βγήκαν από τα εργαστήρια. Οι επιστήμονες είναι πολύ απασχολημένοι προσπαθώντας να κατασκευάσουν φάρμακα ή εμβόλια και όχι θανατηφόρους ιούς. Όλη τους η προσπάθεια είναι να προστατεύσουν την ανθρωπότητα και όχι να την σκοτώνουν με διάφορους “θανατηφόρους” ιούς κατασκευασμένους εργαστηριακά.

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις επιστημόνων που έκαναν κακό. Παράδειγμα η διάσπαση του ατόμου, από την οποία ξεκίνησε η ατομική βόμβα.

Εγώ δεν πιστεύω ότι υπάρχουν επιστήμονες που συνειδητά θέλουν να κάνουν κακό. Η διάσπαση του ατόμου έγινε για τη δημιουργία ενέργειας. Μπορεί ακολούθως να χρησιμοποιήθηκε και για κακή εφαρμογή αλλά αυτά είναι θέματα πέραν των επιστημόνων και εξυπηρετούν οικονομικά πολιτικά και άλλα συμφέροντα.

Είναι ο πιο επικίνδυνος;

Ασφαλώς όχι. Είναι όμως πολύ επικίνδυνος. Η μεγάλη παγίδα είναι ο εφησυχασμός από ανθρώπους που δεν έχουν πρόβλημα υγείας και νομίζουν ότι δεν διατρέχουν κίνδυνο. Αυτό είναι πολύ μεγάλο λάθος. Εάν ο υγιής θεωρεί ότι δεν έχει λόγο να παίρνει μέτρα προστασίας τότε μοιραία θα γίνει το γεφύρι μέσω του οποίου ο ιός θα πάει και στις ευάλωτες ομάδες.

Επί του παρόντος δεν υπάρχει εμβόλιο. Η μόνη απάντηση είναι το μέτρο της κοινωνικής απομόνωσης. Είναι όμως αρκετό;

Ένα εμβόλιο δεν είναι εύκολο να φτιαχτεί, υπάρχουν διαδικασίες στην κατασκευή του και μετά στην εφαρμογή του. Δεν μπορεί να χορηγηθεί εμβόλιο χωρίς δοκιμές και οι δοκιμές είναι μια πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Άρα, θα πρέπει να δώσουμε χρόνο στους επιστήμονες να κάνουν και τις απαραίτητες δοκιμές για τη προστασία των ανθρώπων, τη σωστή λειτουργία του εμβολίου και τις εγκρίσεις από τα διάφορα σώματα που υπάρχουν παγκοσμίως. Ως εκ τούτου το μέτρο της κοινωνικής απομόνωσης είναι επιβεβλημένο.

Η εμφάνιση των ιών διαφέρει από χώρα σε χώρα αλλά και σε ομάδες του πληθυσμού. Έχουμε αποτυπωμένη την εικόνα για τον κυπριακό πληθυσμό;

Δεν γνωρίζω να έχουμε γενετικό προφίλ για την προστασία του κυπριακού πληθυσμού από διάφορους ιούς. Είναι αλήθεια ότι κάποιοι ιοί προτιμούν συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού περισσότερο από άλλες. Συνήθως αυτό το συναντούμε σε ιούς που προσβάλλουν το αναπνευστικό. Έχουμε ένα πολύ καλό παράδειγμα, τον ιό της γρίπης, ο οποίος επιλέγει και αυτός τους ηλικιωμένους, επειδή έχουν περισσότερες ευαισθησίες στο αναπνευστικό σύστημα. Έχουμε πάρα πολύ καλά εμβόλια, τα οποία προετοιμάζονται μετά από παρατηρήσεις πάνω στις επιδημίες των τελευταίων δύο ετών. Προσέξτε όμως, παρόλο ότι υπάρχει το εμβόλιο και τόσον η Κύπρος όσον και η Ευρώπη γενικότερα, έχουν ένα πολύ καλό εμβολιαστικό πρόγραμμα σε ό,τι αφορά τη γρίπη, βλέπουμε ότι έχουμε πολλούς θανάτους από γρίπη. Αυτό δεν το λέω για να πανικοβάλω κανέναν αλλά για να δώσω την έννοια της δύναμης ενός ιού ακόμη και εάν είναι ένας ιός για τον οποίο έχουμε προφυλάξεις. Εάν δεν κάνω λάθος πέρσι στην Κύπρο είχαμε 17 θανάτους από γρίπη. Σκεφθήκατε αν δεν υπήρχε αυτό το εμβολιαστικό πρόγραμμα για πόσους θανάτους θα μιλούσαμε;

Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται ο κύκλος του ιού στην Κύπρο; Είναι κάτι που θα επανέλθει και θα μείνει μόνιμα στη ζωή μας;

Πιστεύω ότι δεν θα εξαφανιστεί. Αυτό είναι προφανές από τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρεται μέσα στον πληθυσμό. Στην Κίνα άρχισαν με πέντε κρούσματα και στη συνέχεια έγιναν χιλιάδες. Τώρα στη Νέα Υόρκη από είκοσι τα κρούσματα είναι αμέτρητα. Είναι τόσο προσαρμοσμένος στα ανθρώπινα κύτταρα ιός που μοιάζει ότι πηγαίνει περίπατο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Είναι εμφανές ότι δεν είναι ιός που έχει δύσκολη προσαρμογή στους ανθρώπους.

Πότε βλέπετε την κορύφωση;

Είναι πολύ δύσκολο να σας πω γιατί δεν βλέπω αριθμούς. Το σίγουρο είναι ότι έχουμε μπει σε μια αυξητική αριθμητική πρόοδο, έχουμε μπει και εμείς σαν Κύπρος στο παγκόσμιο χάρτη κρουσμάτων.

Σε σχέση με τις αναλύσεις που κάνετε θεωρείτε ότι τα κρούσματα που βρίσκετε είναι ελεγχόμενος αριθμός;

Ο μηχανισμός ιχνηλάτησης είναι αποτελεσματικός.  Είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία. Στην Κύπρο η ομάδα διαχείρισης, η Μονάδα Επιδημιολογικής Επιτήρησης του Υπουργείου Υγείας και το Υπουργείο κάνουν πολύ καλή δουλειά.  Εμείς μόλις εντοπίσουμε ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα, ενημερώνουμε την ομάδα διαχείρισης, η οποία προσπαθεί να εντοπίσει τα άτομα που ήρθαν σε επαφή μαζί του ώστε να τα απομονώσει για να μην εξαπλώσουν τον ιό σε περίπτωση που είναι φορείς. Είναι πολύ δύσκολη δουλειά αλλά  φαίνεται ότι σπάζει την αλυσίδα μετάδοσης του ιού.

Boηθά το γεγονός ότι είμαστε μικρός πληθυσμός;

Ασφαλώς, είναι πιο ελεγχόμενη η κατάσταση. Η Κίνα έχει 1,4 δις πληθυσμό, μιλούμε για μεγάλους αριθμούς που είναι δύσκολο να ελέγξεις τα πράγματα, τα μεγέθη είναι ανατριχιαστικά μεγάλα.

Όλοι λένε ότι όσο περισσότερα τεστ γίνουν τόσο καλύτερη εικόνα θα έχουμε. Είναι δυνατόν να ελεγχθεί όλος ο πληθυσμός της Κύπρου;

Δεν υπάρχει λόγος να γίνει κάτι τέτοιο. Είμαι σίγουρη όμως ότι εάν οι επιστήμονες τεκμηριωμένα εισηγηθούν κάτι τέτοιο το υπουργείο Υγείας έχει τόσο καλές προθέσεις ώστε δεν θα το απορρίψει προτού το εξετάσει. Προσωπικά δεν πιστεύω όμως ότι θα ωφελήσει κάτι τέτοιο. Επίσης, πιστεύω ότι ο έλεγχος που γίνεται είναι πάρα πολύ συστηματικός και θα πρέπει να τον συνεχίσουμε, μέχρι του σημείου που θα πάψει να είναι χρήσιμος. Θα ήθελα να τονίσω ότι είναι σημαντική η απομόνωση.

Έχει λογική από επιστημονικής πλευράς αυτό που έκανε στην αρχή ο Βρετανός πρωθυπουργός;

Το να αφήσεις τον ιό να κινηθεί από μόνος του είναι δίκοπο μαχαίρι. Είναι αλήθεια ότι με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται αντισώματα στα άτομα αλλά επαναλαμβάνω, την ίδια ώρα εκθέτουμε σε κίνδυνο ευάλωτες ομάδες. Δεν ξέρω αν είναι σωστό να θωρακίσουμε μια ομάδα και να αφήσουμε την άγνοια να σκοτώσει μια άλλη ομάδα. Εάν δούμε λίγο την επιδημιολογική εξέλιξη θα διαπιστώσουμε πιθανότατα η Αγγλία έχει εξάγει τον ιό, στην Κύπρο, την Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες.

++

ΕΝΘΕΤΟ

Αγωνία και φόβος πάνω από το μικροσκόπιο

Πώς βιώνετε σε προσωπικό επίπεδο αυτή την κατάσταση;

Μου δίνετε την ευκαιρία να πω ένα μεγάλο «ευχαριστώ» σε πολύ κόσμο, ο οποίος με κάθε τρόπο μας στηρίζει οικονομικά, ηθικά και ανθρώπινα. Πιστέψτε με ότι το να κάνεις 500 αναλύσεις την ημέρα δεν είναι καθόλου εύκολο.

Υπάρχει ο απαραίτητος εξοπλισμός;

Ναι, το Υπουργείο Υγείας, η πολιτεία γενικότερα, μας στηρίζει πολύ. Επίσης πρόσφατα η εταιρεία Exness που εδρεύει στη Λεμεσό μας πρόσφερε ένα μηχάνημα, το οποίο προετοιμάζει εκατόν δείγματα ταυτοχρόνως. Τους ευχαριστούμε πολύ. Η ίδια εταιρεία προτίθεται να μας προσφέρει και ένα δεύτερο μηχάνημα του ίδιου δυναμικού στο σύντομο μέλλον.

Αυτά όλα τα μηχανήματα θα είναι χρήσιμα και μετά τον κορωνοϊο;

Nαι, ασφαλώς.

Πώς νοιώθει ένας επιστήμονας όταν κάνει μια τέτοια εξέταση; Υπάρχει ασφαλώς το στοιχείο της αγωνίας.

Υπάρχει το στοιχείο της αγωνίας και του φόβου. Προσπαθούμε να τα αφήνουμε εκτός εργαστηρίου αλλά αντιλαμβάνεστε ότι είμαστε άνθρωποι, έχουμε τους συγγενείς μας, έχουμε δικούς μας που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Θέλουμε να ερχόμαστε με το χαμόγελό μας, χωρίς άγχος, πρέπει να εργαζόμαστε κάτω από ομαλές συνθήκες. Αισθάνομαι την ανάγκη να τους ευχαριστήσω όλους, ιδιαίτερα τον διευθυντή μας, καθηγητή Λεωνίδα Φυλακτού, ο οποίος είναι συνεχώς δίπλα μας, να μην μας λείψει τίποτα. Ευχαριστούμε και το Υπουργείο Υγείας για τη συνεχή στήριξη αλλά και την ομάδα διαχείρισης, τη Μονάδα Επιδημιολογικής Επιτήρησης για την συνεργασία. Από εκεί και πέρα δεν ξέρω από που να αρχίσω για να ευχαριστήσω όλους εκείνους που προσφέρθηκαν να μας βοηθήσουν. Από φούρνους που προθυμοποιούνται να μας φέρουν φαγητό, γλυκά και αναψυκτικά, μέχρι ανώνυμους ανθρώπους που θέλουν να μας κάνουν να αισθανόμαστε καλύτερα.

Η ανάλυση είναι κάτι πολύπλοκο; 

Για τέτοιες αναλύσεις υπάρχουν πρωτόκολλα από οργανισμούς όπως είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC). Αυτά τα πρωτόκολλα θέλουν να διασφαλίσουν ότι η όλη διαδικασία διερεύνησης γίνεται με τον πιο σωστό τρόπο και να είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα. Σίγουρα η γνώση πρέπει να είναι στη διάθεση όλων μας. Άρα εκείνο που λέω είναι ότι όσοι είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν και να εφαρμόσουν αυτή τη γνώση, αυτή τη διαδικασία, καλά θα κάνουν γιατί θα βοηθήσουν. Αρκεί να είναι σίγουροι για το ότι θα την εφαρμόσουν σωστά και θα αναλύσουν τα αποτελέσματα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Εμείς είμαστε στις επάλξεις και θα βοηθήσουμε σε ό,τι μας ζητηθεί.

Έχετε δει τόσους πολλούς ιούς, είναι ο πιο επικίνδυνος αυτός;

Εάν με ρωτάτε σε προσωπικό επίπεδο οι χειρότεροι ιοί είναι εκείνοι που προκαλούν αιμορραγικούς πυρετούς, με πρώτο τον Εμπόλα. Είναι ευχή από τα βάθη της ψυχής μου να εξαλειφθεί και μάλιστα όσο πιο σύντομα. Δεν έχω βρεθεί στην Αφρική σε πεδία με επιδημία του Εμπόλα αλλά συνεργάστηκα με συναδέλφους που μου μετέφεραν σκηνές από περιστατικά που ξεπερνούν τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Είναι παρήγορο το γεγονός ότι ο ιός αυτός δεν έχει μεγάλη μεταδοτικότητα από τον ένα άνθρωπο στον άλλο, είναι μόνον με άμεση επαφή, γι’ αυτό και μένει περιορισμένος στις μικρές κοινωνίες της Αφρικής. Υπάρχουν ιοί που κτυπούν το κεντρικό νευρικό σύστημα, όπως ο Ιός του Δυτικού Νείλου από τον οποίο είχαμε και κάποιους θανάτους στην Κύπρο. Και αυτός ξεκινά σαν μια κοινή ίωση αλλά για ορισμένους μπορεί να περάσει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, να προκαλέσει εγκεφαλίτιδες και είναι ψηλές οι πιθανότητες να χάσουμε κάποιον άνθρωπο.

+++

ΕΝΘΕΤΟ

Η κορώνα και το όνομά του

Αληθεύει ότι ο ιός στο μικροσκόπιο μοιάζει να έχει κορώνα, εξού και το όνομά του;

Είναι γεγονός ότι η εικόνα του στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο είναι υπέροχη. Βλέπεις μια σφαίρα και γύρω γύρω φορεί μια κορώνα. Από βιοχημικής άποψης είναι οι πρωτεΐνες που θα τον βοηθήσουν να μπει στα κύτταρα για να πολλαπλασιαστεί. Έχει μια γεωμετρική αρμονία, είναι ένα στολίδι αν θέλετε. Γι’ αυτό πήρε το όνομά του, την πρώτη φορά που τον είδαμε στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.

Γιατί λέγεται νέος κορωνοϊός;

Είναι ο έβδομος από τη γνωστή οικογένεια των κορωνοϊών, που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου. Οι τέσσερις από αυτούς προκαλούν το σύνηθες συνάχι, τους έχουμε για πολλά χρόνια μεταξύ των πληθυσμών αλλά δεν υπάρχει λόγος να διαγνωστούν και να ταυτοποιηθούν μια και τα κλινικά τους συμπτώματα μοιάζουν πολύ, διαρκούν 2-3 μέρες και παρουσιάζουν ρινική καταρροή πονόλαιμο πολύ λίγο πυρετό και λίγο βήχα. Τους συναντούμε και στην Κύπρο συνήθως το χειμώνα που το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι πιο ευάλωτο και είναι πολύ λιγότερο σοβαροί από τη γρίπη.

Ο πέμπτος και ο έκτος είναι ο MERS και ο SARS ιοί που προκαλούν σοβαρά αναπνευστικά συμπτώματα πολλές φορές θανατηφόρα.

+++

Η ομάδα του Τμήματος Μοριακής Ιολογίας

Το Τμήμα Μοριακής Ιολογίας, υπό την διεύθυνση της Δρ Χριστίνας Χριστοδούλου στελεχώνουν τα εξής άτομα: Dana Κοπτίδου, Γιάν Ρίχτερ, Σταύρος Πασιαρδής, Γιώργος Κρασιάς, Χριστίνα Τρύφωνος, Αστέρω Κωνσταντίνου, Σιλβί Παυλίδη. Tην ομάδα ενισχύουν εκτάκτως οι Έλι Ντίμπα, Δέσποινα Βαρβάτση, Μαρία Χατζηαγαπίου, Πέτρος Λαδάς, Μελίνα Χρίστου, οι εθελοντές Ανδρέας Χατζησάββας, Μαρία Λοϊζίδου και Νάνση Λαμπριανίδου, και οι γραμματείς Ελενα Κυριάκου, Χριστίνα Χατζηγιάννη, Έλενα Πολυκάρπου που βοηθούν στην αρχειοθέτηση.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» την Κυριακή 29 Μαρτίου 2020.