Οικογενής υπερχοληστερολαιμία, κλειδί η έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (familial hypercholesterolaemia/FH), είναι η πιο συχνή κληρονομική ανωμαλία του μεταβολισμού και συγκεκριμένα των λιπιδίων που χαρακτηρίζεται από αυξημένη συγκέντρωση (κακής) LDL και ολικής χοληστερόλης στο αίμα πέραν των φυσιολογικών ορίων. Η LDL χοληστερόλη είναι μια ουσία που προέρχεται από τη διατροφή αλλά και παράγεται και μεταβολίζεται από τον ανθρώπινο οργανισμό. Γονιδιακές μεταλλάξεις κυρίως στο γονίδιο που κωδικοποιεί τον υποδοχέα της χαμηλής πυκνότητας χοληστερόλης (LDLR) ευθύνονται για τη δυσλειτουργία ή απουσία συγκεκριμένων πρωτεϊνών στον ανθρώπινο οργανισμό που εμπλέκονται στον μεταβολισμό των λιπιδίων όπως της LDL χοληστερόλης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η LDL χοληστερόλη συσσωρεύεται στα τοιχώματα των αγγείων δημιουργώντας αθηρωματικές πλάκες και κατ’ επέκταση στένωση των αιμοφόρων αγγείων με κίνδυνο πρώιμης εκδήλωσης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ως εκ τούτου, η πρόληψη είναι καθοριστικής σημασίας για άτομα με FH που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για πρώιμη εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η πρόληψη επιτυγχάνεται μέσω της έγκαιρης κλινικής και, όταν είναι εφικτό, γενετικής διάγνωσης, μαζί με Μεσογειακή διατροφή, άσκηση και κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Οι βιολογικοί συγγενείς ατόμων που έχουν διαγνωστεί με οικογενή υπερχοληστερολαιμία πρέπει επίσης να ελέγχονται για την επίτευξη έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης. 

Η συχνότητα των ατόμων στο γενικό παγκόσμιο πληθυσμό με ετερόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία (όπου κληρονομείται ένα παθολογικό γονίδιο από ένα γονέα) υπολογίζεται στο 1/250-500 άτομα και περίπου 1/300,000 - 600,000 άτομα με ομόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία (όπου κληρονομούνται 2 παθολογικά γονίδια, ένα από τον κάθε γονέα). Τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης σε ενήλικες με ετερόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία είναι πάνω από 190 mg/dL και πάνω από 160 mg/dL στα παιδιά. Στα ομόζυγα άτομα, τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης στο αίμα είναι πάνω από 400 mg/dL. Ο κίνδυνος για την πρώιμη εκδήλωση κυρίως στεφανιαίας νόσου στην απουσία φαρμακευτικής θεραπείας είναι αρκετά ψηλή σε άτομα με οικογενή υπερχοληστερολαιμία σε αντίθεση με άτομα με φυσιολογικά επίπεδα LDL χοληστερόλης.

Μέχρι σήμερα, ερευνητικά και διαγνωστικά προγράμματα που έχουν διεξαχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, εντόπισαν πέραν των 3000 διαφορετικών παθολογικών μεταλλάξεων στο γονίδιο LDLR αποδεικνύοντας την γενετική αλλά και φαινοτυπική ετερογένεια μαζί με σημαντικές διαφορές στη συχνότητα των μεταλλάξεων σε διαφορετικούς πληθυσμούς.

Με βάση τα προαναφερθέντα, το 2012, το «FH Foundation» γνωστό τώρα ως το «Family Heart Foundation» των Ηνωμένων Πολιτείων, καθόρισε την 24η Σεπτέμβριου ως την παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για την οικογενή υπερχοληστερολαιμία, με απώτερο σκοπό την προώθηση της έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης από τις συνέπειες της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ), ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του «Family Heart Foundation» και από το 2000 μέχρι σήμερα, προσφέρει υπηρεσίες που στοχεύουν στην γενετική διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας. Επιπρόσθετα, το τελευταίο έτος, έχει εφαρμόσει και την μέθοδο της αλληλούχησης νέας γενιάς (Next Generation Sequencing/NGS) του ανθρώπινου γενετικού υλικού με σκοπό την ανεύρεση νέων μεταλλάξεων που σχετίζονται με την κλινική εικόνα της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας. Με την πρόοδο στη δυνατότητα ανίχνευσης νέων μεταλλάξεων που προκαλούν οικογενή υπερχοληστερολαιμία και τη συνεργασία με τους επαγγελματίες υγείας που παραπέμπουν άτομα για έλεγχο της πιο πάνω πάθησης, ελπίζουμε ότι στα πλαίσια μελλοντικών εθνικών προγραμμάτων ελέγχου του πληθυσμού, θα μειωθούν οι παθολογικές και κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της πιο συχνής κληρονομικής ανωμαλίας του μεταβολισμού.

Δρ. Σταυρούλα Ξενοφώντος 
Επιστήμονας
Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής
Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου

24 Σεπτεμβρίου 2023
Λευκωσία