ΛEΩΝΙΔΑΣ ΦΥΛΑΚΤΟΥ, Το κράτος να επενδύσει στην έρευνα

«Είναι πολύ σημαντικό η χώρα να αναγνωρίσει, να θεσμοθετήσει και να στηρίζει διαχρονικά υποδομές με υψηλή εμπειρογνωμοσύνη» δηλώνει ο  γενικός εκτελεστικός και ιατρικός διευθυντής του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, καθ. Λεωνίδας Φυλακτού. Σε συνέντευξη στην εφημερίδα Πολίτης, ο καθ. Φυλακτού μίλησε για τους τομείς δραστηριότητας του Ινστιτούτου και για το υπό ανέγερση νέο κτίριο. 

Το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ), μετρά πέραν των 30χρόνων προσφοράς.  Ποια είναι τα ορόσημα του Ινστιτούτου σε αυτές τις τρεις δεκαετίες; 

Για τα κυπριακά δεδομένα το Ινστιτούτο είναι ένα από τα παλαιότερα ιδρύματα στον τομέα της έρευνας και της περίθαλψης ασθενών. H πορεία του Ινστιτούτου ήταν πάντα ανοδική. Στην αρχή παρείχαμε κυρίως ιατρικές υπηρεσίες στις κλινικές μας για εξειδικευμένα νευρολογικά περιστατικά τα οποία εξυπηρετούνται μέχρι και σήμερα και παράλληλα σιγά σιγά άρχισε να αναπτύσσεται και η έρευνα. Από την αρχή, το Ινστιτούτο φιλοξενούσε φοιτητές κυρίως για τις διατριβές τους μέχρι το 2012 όπου δημιουργήσαμε την δική μας μεταπτυχιακή Σχολή προσφέροντας μεταπτυχιακά προγράμματα σε επίπεδο Μάστερ (MSc) και Διδακτορικό (PhD). 

Ας μιλήσουμε για την έρευνα. Κάθε χρόνο δημοσιεύετε πέραν των 100 αποτελεσμάτων σε επιστημονικά περιοδικά. Με τι είδους έρευνες καταπιάνεται το Ινστιτούτο;

Επικεντρωνόμαστε σε ασθένειες. Καλύπτουμε διερευνητικά ένα μεγάλο φάσμα, αρχίζοντας από μελέτη ασθενειών, νευρολογικών κληρονομικών, ιογενών λοιμώξεων, ανάπτυξη νέων διαγνωστικών μεθόδων για τις ασθένειες αυτές, συμπεριλαμβανομένων και βιοδεικτών για κάποιες από αυτές. Νέα θεραπευτικά πρωτόκολλα επίσης, καθώς οι πλείστες από τις ασθένειες με τις οποίες ασχολείται το Ινστιτούτο είναι αθεράπευτες. Καλύπτουμε, θα έλεγα, όλο το φάσμα των αναγκών μιας ασθένειας. Η δραστηριότητα είναι πολύ μεγάλη. Όντως ένας μέσος όρος είναι περίπου 100 δημοσιεύσεις τον χρόνο, το οποίο θεωρώ ότι είναι αρκετά μεγάλος αριθμός. Η έρευνα χρηματοδοτείται και από εξωτερικούς οργανισμούς χρηματοδότησης, ανταγωνιστικά προγράμματα τόσο τοπικά αλλά κυρίως του εξωτερικού, αρχίζοντας από την ΕΕ και το πρόγραμμα «Ορίζοντας». Eπίσης, λαμβάνουμε χρηματοδότηση και από διάφορους οργανισμούς, όπως ο σύνδεσμος μυοπαθών της Γαλλίας, ο αντίστοιχος αμερικάνικος, ο αμερικάνικος σύνδεσμος για την κατά πλακά σκλήρυνση, και πολλούς άλλους οργανισμούς, γεγονός που προδίδει το ψηλό επίπεδο έρευνας που γίνεται στο Ινστιτούτο. 

Με ποιες ασθένειες ασχολείται το Ινστιτούτο;

Οι πλείστες από τις ασθενείς με τις οποίες ασχολείται το Ινστιτούτο είναι αθεράπευτες. Άρχισαν τώρα να έρχονται κάποιες θεραπείες, ιδιαίτερα γενετικές θεραπείες, για κάποιες από αυτές τις ασθένειες, όπως κάποιες κληρονομικές ασθένειες. Βλέπουμε φως στον ορίζοντα όσο αφορά τις θεραπείες, αν και ακόμη είμαστε στην αρχή. Το Ινστιτούτο συμβάλει προς την κατεύθυνση της ριζικής θεραπείας με διάφορες έρευνες που σχετίζονται με νευρολογικές παθήσεις, την θαλασσαιμία και μυϊκές δυστροφίες. Την ίδια στιγμή στο Ινστιτούτο γίνεται σημαντικό έργο για τη διαχείρισή τους. Αυτό είναι το κλινικό κομμάτι, η παροχή υπηρεσιών υγείας προς τους ασθενείς. Θεωρώ ότι μέσα από την εξειδίκευση που έχει το Ινστιτούτο, ειδικά στις νευρολογικές παθήσεις, αυτές αντιμετωπίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. 

Ένα περίπου πόσοι ασθενείς τον χρόνο εξυπηρετούνται από το Ινστιτούτο;

Περίπου7-8χιλιάδες ασθενείς τον χρόνο, με τους περισσότερους εξ ’αυτών να είναι χρόνιοι ασθενείς, γεγονός που κάνει και την αντιμετώπιση τους πιο δύσκολη. 

Ενώ το Ινστιτούτο έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως κέντρο αριστείας, κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει ακόμη σε τοπικό επίπεδο. Γιατί; 

Μπορεί να μην έχει αναγνωριστεί επίσημα αλλά το Ινστιτούτο λειτουργεί ως τέτοιο. Συμμετέχει στα Ευρωπαϊκά Δίκτυα Αναφοράς, τα οποία είναι κέντρα αριστείας που στόχο έχουν να αντιμετωπίσουν με κοινό τρόπο, συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενειών. Θεωρώ ότι η χώρα μας χρειάζεται να έχει δίπλα της, μονίμως υποδομές που να μπορεί να χρησιμοποιεί ανά πάσα στιγμή για έκτακτες ανάγκες αλλά και υποδομές και κέντρα για πολύπλοκες και σπάνιες ασθένειες, οι οποίες είναι μοναδικές και η εμπειρογνωμοσύνη δεν μπορεί να αναπληρωθεί εύκολα.  Μέσα από αυτά που μάθαμε από την πανδημία είναι αναγκαίο να υπάρχουν έτοιμες υποδομές για άμεση αντιμετώπιση χωρίς να χρειάζεται ο αυτοσχεδιασμός Να θυμίσουμε εξάλλου ότι το Ινστιτούτο ήταν αυτό που πήρε την πρωτοβουλία και έστησε την διαγνωστική εξέταση κατά του κορωνοϊού, στην απουσία εμπορικών μεθόδων. Είναι πολύ σημαντικό η χώρα να αναγνωρίσει, να θεσμοθετήσει και να στηρίζει διαχρονικά τέτοιες υποδομές αλλά και υποδομές με υψηλή εμπειρογνωμοσύνη. 

Η εκπαίδευση είναι ο τρίτος πυλώνας δραστηριότητας του Ινστιτούτου, το οποίο διαθέτει δική του μεταπτυχιακή Σχολή. Υπάρχει ενδιαφέρον; 

Η μεταπτυχιακή Σχολή δημιουργήθηκε για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, για να μπορούμε να εκπαιδεύσουμε και να μεταφέρουμε την γνώση μας σε θέματα με τα οποία καταπιάνεται το Ινστιτούτο, στην νέα γενιά επιστημόνων. Δεύτερον, μέσα από τις διατριβές των διδακτορικών φοιτητών υποβοηθείται και το ερευνητικό έργο του Ινστιτούτου. Στο Ινστιτούτο υπάρχουν τόσοι φοιτητές όσοι είναι αναγκαίοι για να μπορεί να συνεχίζει απρόσκοπτα την λειτουργία του. Δεν παίρνουμε περισσότερους φοιτητές παρόλο που υπάρχουν αρκετές αιτήσεις. Έχουμε περίπου 70-75 φοιτητές ανά πάσα στιγμή. Έχουμε αρκετούς Κύπριους φοιτητές, και Κύπριους από το εξωτερικό αλλά υπάρχουν και ξένοι. Μέσα από ένα μνημόνιο συνεργασίας που έχουμε με το Υπουργείο Εξωτερικών, παρέχεται οικονομική στήριξη σε φοιτητές γειτονικών χωρών, υποτροφίες δηλαδή. Μ ’αυτό τον τρόπο συμβάλουμε στην πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας για σύσφιξη σχέσεων με τις γειτονικές χώρες. 

Το έργο του Ινστιτούτο έρχεται να ενισχύσει το νέο κτίριο, για την ακρίβεια τα δύο νέα κτίρια που θα είναι έτοιμα σε μερικούς μήνες. Μιλήστε μας λίγο για αυτά.

Το νέο κτίριο θα είναι ένα κτίριο παρόμοιου μεγέθους με το υφιστάμενο. Θα αξιοποιηθεί κυρίως για την αναβάθμιση της έρευνας. Θα μπουν μέσα νέες ερευνητικές ομάδες. Παράλληλα, θα δοθεί η ευκαιρία ανακαίνισης του υφιστάμενου κτιρίου, γεγονός που θα βοηθήσει στο να βελτιωθούν και οι υπηρεσίες προς τους ασθενείς. Μέσα από την δημιουργία νέων ερευνητικών ομάδων θα αυξηθεί και η ανάγκη για νέους φοιτητές. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στο Ινστιτούτο τρέχουν επτά διαφορετικά μεταπτυχιακά προγράμματα και τώρα τον Σεπτέμβριο θα προσθέσουμε και ένα όγδοο για την βιοτεχνολογία. Τα άλλα αυτά αφορούν τομείς όπως η ιατρική γενετική, οι νευροεπιστήμες και η μοριακή ιατρική.  Το κτίριο χρηματοδοτείται με δάνειο από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και προβλέπεται να ολοκληρωθεί σε 30 μήνες από τώρα. Παράλληλα, έχουμε ολοκληρώσει τα αρχιτεκτονικά σχέδια και είμαστε έτοιμοι να τα υποβάλουμε για πολεοδομική άδεια, για ένα νέο φυσιοθεραπευτήριο. Το νέο φυσιοθεραπευτήριο  θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των ασθενών μας και θα περιλαμβάνει θεραπευτική πισίνα, στην οποία οι ασθενείς θα μπορούν να κάνουν υδροθεραπεία.  Το νέο το κτίριο θα στοιχίσει 23 εκατομμύρια και το φυσιοθεραπευτήριο υπολογίζεται να κοστίσει 1.5 εκατομμύρια. Πρόκειται για δύο έργα τα οποία θα αναβαθμίσουν σε μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητες του Ινστιτούτου και στους τρεις πυλώνες. 

Μέσα σε αυτές τις τρεις δεκαετίες ζωής του Ινστιτούτου, έχουν αλλάξει πολλά, με αποκορύφωμα την πλήρη αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA. Τι έπεται της αποκωδικοποίησης;

Πρόσφατα γιορτάσαμε την 70η επέτειο από την ανακάλυψη της δομής του DNA, η οποία συνδυάζεται και με την αποκωδικοποίηση του DNA, στην οποία συμμετείχε και το Ινστιτούτο. Το να μπορεί κάποιος να διαβάσει το DNA, το οποίο αποτελείται από 3 δισεκατομμύρια ζευγάρια μικρών χημικών ουσιών, είναι ένα τεράστιο επίτευγμα. Γνωρίζουμε τώρα το «βιβλίο της ζωής». Το σημαντικό είναι τώρα που γνωρίζουμε το βιβλίο της ζωής να μπορούμε να δούμε τι κάνει. Ξέρουμε ότι το DNA μας δεν έχει να κάνει μόνο με την κληρονομικότητα αλλά και με τη λειτουργία του οργανισμού μας, καθώς κάποια κομμάτια του DNA είναι υπεύθυνα για να παράξουν τις πρωτεΐνες. Υπάρχει μεγάλη δραστηριοποίηση στο συγκεκριμένο τομέα, επειδή πρέπει σιγά σιγά να καταλάβουμε ακριβώς πως λειτουργεί το DNA. Υπάρχει πολύ  δουλειά που πρέπει να γίνει ακόμα. Στο Ινστιτούτο υπάρχει μια καινούργια ομάδα βιοπληροφορικής, η οποία θα μεταφράσει αυτό τον κώδικα σε βιολογικούς όρους. 

Άρα από την αποκωδικοποίηση περνάμε σταδιακά στην μετάφραση της πληροφορίας.  

Το επόμενο στάδιο είναι να επιταχυνθούν οι θεραπείες ασθενειών μέσα από την γενετική. Ωστόσο χρειάζεται προσοχή. Δεν πρέπει να βιαστούμε να ερμηνεύσουμε πώς  το DNA προκαλεί ασθένειες. Πρέπει να μεταφράζουμε την έρευνα σε διαγνωστικές μεθόδους, μόνο όταν είμαστε 100 της 100 σίγουροι. Υπάρχει αρκετός δρόμος αλλά θεωρώ ότι είναι από τους πιο αναπτυσσόμενους τομείς και με την βοήθεια άλλων ειδικοτήτων, όπως η βιοπληροφορική, θεωρώ ότι θα προχωρήσει πάρα πολύ γρήγορα. Εξίσου σημαντικό είναι να δούμε και τους παράγοντες που επηρεάζουν το DNA. Ναι μεν από την μια το DNA περιέχει πληροφορίες που έχουν κληρονομηθεί, αλλά από την άλλη το γενετικό υλικό του καθενός βρίσκεται κάτω από διαφορετικές συνθήκες και μπορεί να δράσει με διαφορετικό τρόπο λόγω εξωτερικών παραγόντων. 

Για το τέλος, επειδή διανύουμε την εβδομάδα του TELETHON πείτε μας λίγα λόγια και γι’ αυτό. 

Το TELETHON είναι ένας διεθνής φιλανθρωπικός θεσμός που στην Κύπρο στόχο έχει να βοηθήσει τους ασθενείς που πάσχουν από μυοπάθειες αλλά και τα ερευνητικά προγράμματα του Ινστιτούτου. Φέτος ο θεσμός κλείνει 29 χρόνια παρουσίας του στην Κύπρο και θεωρώ ότι μέσα από τα χρόνια επωφελήθηκαν ασθενείς, αλλά και η έρευνα για τους ασθενείς. Εκδηλώσεις διεξάγονται όλο τον χρόνο, αλλά η εκστρατεία κορυφώνεται τις επόμενες ημέρες με διάφορες εκδηλώσεις. Έγινε ήδη ο τηλεμαραθώνιος, έπεται η συναυλία στο Προεδρικό και ο έρανος σε υπεραγορές και σε δημόσια κτίρια. 

Πολίτης, 11 Ιουνίου 2023, συνέντευξη στη δημοσιογράφο Άντρια Γεωργίου