ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ, Κορωνοϊός, ένας χρόνος μετά

Τι γνωρίζουμε ένα χρόνο μετά την εμφάνιση του κορωνοϊού; Γιατί κάποιοι νοσούν βαριά και κάποιοι είναι ασυμπτωματικοί; Ο δρ Jan Richter, Επιστήμονας Ιολόγος στο Τμήμα Μοριακής Ιολογίας, του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, μίλησε στην offsite για τις μεταλλάξεις, τα εμβόλια και τις διαφορές που έχουν μεταξύ τους.

Μετράμε ήδη ένα χρόνο και δύο μήνες από τότε που εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα κορωνοϊού στην Κύπρο. Η μάχη με τον αόρατο εχθρό όπως αρχικά αποκαλούσαμε τον κορωνοϊό, συνεχίζεται. 

Έχουν γίνει αμέτρητες έρευνες για τον ιό, για τις μεταλλάξεις του που εμφανίστηκαν.

Τελικά τι είναι ο κορωνοϊός; Ποια είναι η εικόνα του RNA του ιού; Ο δρ Jan Richter, Επιστήμονας Ιολόγος στο Τμήμα Μοριακής Ιολογίας, του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου μίλησε στην Offsite και μας εξήγησε όλα όσα έχουν σχέση με τον κορωνοϊό.

Μεταξύ άλλων ο δρ Richter περιγράφει γιατί κάποια άτομα νοσούν βαριά ενώ κάποιοι άλλοι είναι ασυμπτωματικοί. 

Για τα εμβόλια ο δρ Richter αναφέρει τις διαφορές που έχουν μεταξύ τους ενώ απαντά στο ερώτημα εάν το εμβόλιο μπορεί να αλλάξει το DNA μας. 
 
Ο δρ Jan Richter, Επιστήμονας Ιολόγος στο Τμήμα Μοριακής Ιολογίας, του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου


Μπορείτε να μας εξηγήσετε με λίγα λόγια τι είναι ο καινούργιος κορωνοϊός;

- Ο νέος κορωνοϊός ή σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο κορωνοϊού 2 (SARS-CoV-2), όπως ονομάζεται σήμερα, ανήκει σε μία ομάδα ιών που συνήθως προκαλούν αναπνευστικές λοιμώξεις με ποικίλη σοβαρότητα στον άνθρωπο και στα ζώα. 

Το όνομά του προέρχεται από τη δομή του, λόγο των ακίδων γλυκοπρωτεΐνης που σαν κορώνα περιβάλλουν την επιφάνεια του ιού και χρησιμεύουν για την προσκόλλησή του στους ιστούς και την είσοδό του μέσα στα κύτταρα. Ο SARS-CoV-2 μεταδίδεται πολύ εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της αναπνευστικής οδού. Μεταφέρεται με το σάλιο, τις εκκρίσεις από τον αναπνευστικό σωλήνα, τα σταγονίδια του στόματος και της μύτης που απελευθερώνονται από τους φορείς όταν βήχουν, μιλάνε, τραγουδάνε ή φυσάνε τη μύτη τους. Η λοίμωξη ξεκινά με ήπια συμπτώματα κοινού κρυολογήματος (βήχα, μυαλγίες, κόπωση) και εξελίσσεται με υψηλό πυρετό, αναπνευστική δυσχέρεια και δύσπνοια. Σε ηλικιωμένα άτομα η λοίμωξη μπορεί να είναι πιο βαριά. 

Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε τη γενική εικόνα του RNA του κορωνοϊούꓼ

- Το γονιδίωμα του νέου κορωνοϊού είναι ένα μονόκλωνο RNA μήκους περίπου 30.000 νουκλεϊκών οξέων. Τον Ιανουάριο του 2020, λίγες εβδομάδες μετά την πρώτη εμφάνισή του, επιστήμονες αποκρυπτογράφησαν το πλήρες γονιδίωμα του ιού SARS-Cov-2. Το δείγμα, από το οποίο απομονώθηκε ο ιός, ήταν από έναν 41χρονο άνδρα που εργαζόταν στην αγορά θαλασσινών στην Γουχάν. Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί γονίδια που κωδικοποιούν 29 διαφορετικές πρωτεΐνες, οι οποίες επιτελούν διάφορες λειτουργίες, από τη δημιουργία αντιγράφων του κορωνοϊού έως την καταστολή της ανοσολογικής απόκρισης του σώματος. Μία από τις πιο πολύ μελετημένες πρωτεΐνες του ιού είναι η S πρωτεΐνη, η οποία αποτελεί το κύριο δομικό στοιχείο των ακίδων που προεξέχουν στην επιφάνεια του ιού. Μέρος της ακίδας μπορεί να προσκολλάται σε μια πρωτεΐνη-υποδοχέα που ονομάζεται ACE 2 και παρουσιάζεται σε συγκεκριμένα κύτταρα της αναπνευστικής οδού. Η πρόσδεση του ιού στο υποδοχέα αποτελεί το πρώτο βήμα για να εισβάλει σ΄ένα ζωντανό κύτταρο με σκοπό να πολλαπλασιαστεί και να εξαπλωθεί. 

Πως εξηγείτε το γεγονός ότι κάποιος δεν ανιχνεύεται θετικός τις πρώτες ημέρες αλλά μετά από 3-5 ημέρες συνήθως;

- Ο ιός χρειάζεται κάποιο χρόνο ώστε να πολλαπλασιαστεί και να εξαπλωθεί στον οργανισμό ενός ατόμου που έχει μολυνθεί. Μελέτες έδειξαν ότι ένα άτομο που μολύνθηκε κατά μέσο όρο 3-4 μέρες μετά από την επαφή ο ιός είναι ανιχνεύσιμος σε ρινοφαρυγγικό επίχρισμα με μοριακή εξέταση RT-PCR.

Έχει να κάνει κάτι με τη γενετική δομή του κορωνοϊού στο γεγονός ότι αυτοί που προσβάλλονται από τον ιό, κάποιοι νοσούν και μάλιστα σοβαρά και κάποιοι άλλοι καθόλου, οι λεγόμενοι ασυμπτωματικοίꓼ   

- Επιστήμονες σύγκριναν το DNA υγιών ατόμων με το DNA ασθενών που νοσηλεύτηκαν σε περισσότερες από 200 μονάδες εντατικής νοσηλείας νοσοκομείων του Ηνωμένου Βασιλείου ώστε να εντοπίσουν πιθανές γενετικές διαφορές. Από τις διαφορές που βρέθηκαν, ξεχώρισαν αυτές που βρέθηκαν στο γονίδιο που ονομάζεται TYK2, το οποίο κάνει κάποια κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος πιο επιθετικά και να φλεγμένουν περισσότερο με αποτέλεσμα οι ασθενείς να βρίσκονται σε κίνδυνο πνευμονικής βλάβης λόγω φλεγμονής.
Γενετικές διαφορές βρέθηκαν επίσης σε ένα γονίδιο που ονομάζεται DPP9, που διαδραματίζει ρόλο στη δημιουργία φλεγμονής και σε ένα γονίδιο που ονομάζεται OAS, το οποίο βοηθά να σταματήσει την αντιγραφή του ιού. Παραλλαγές σε ένα γονίδιο που ονομάζεται IFNAR2 εντοπίστηκαν επίσης στους ασθενείς που νοσηλεύονταν στις μονάδες εντατικής θεραπείας. Το IFNAR2 συνδέεται με ένα ισχυρό αντι-ιικό μόριο, την ιντερφερόνη, που συμβάλλει στην ενεργοποίηση της απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος μόλις εντοπιστεί μια λοίμωξη. Πιστεύεται ότι η μειωμένη παραγωγή ιντερφερόνης μπορεί να δώσει στον ιό πλεονέκτημα, επιτρέποντάς του να αναπαραχθεί γρήγορα, οδηγώντας σε πιο σοβαρή ασθένεια.

Υπάρχει η γενική αντίληψη ότι ο κορωνοϊός είναι ένας ιός ο οποίος μοιάζει λίγο πολύ με τη γρίπη, γιατί ίσως τα συμπτώματα είναι παρόμοια. Πώς είναι παρόμοιοι ο ιός SARS-CoV-2 και ο ιός της γρίπης;

- Πρώτον, έχουν παρόμοια παρουσίαση της νόσου. Δηλαδή, και οι δύο προκαλούν αναπνευστική νόσο, η οποία εμφανίζεται με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων από ασυμπτωματική ή ήπια έως σοβαρή ασθένεια και θάνατο.

Δεύτερον, και οι δύο ιοί μεταδίδονται με τον ίδιο τρόπο. Ως αποτέλεσμα, τα ίδια μέτρα προφύλαξης για την ατομική και κατ΄επέκταση τη δημόσια υγεία, όπως το συχνό πλύσιμο των χεριών και η χρήση μάσκας, είναι σημαντικές ενέργειες που μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα.

Και πώς διαφέρουν ο ιός SARS-CoV-2 και ο ιός της γρίπης;

- Ενώ το εύρος των συμπτωμάτων για τους δύο ιούς είναι παρόμοιο, το ποσοστό των ατόμων που εκδηλώνουν σοβαρή ασθένεια φαίνεται να είναι διαφορετικό. Για τον SARS-Cov-2, τα μέχρι σήμερα δεδομένα δείχνουν ότι το 80% των λοιμώξεων είναι ήπιες ή ασυμπτωματικές, το 15% είναι σοβαρές λοιμώξεις που απαιτούν οξυγόνο και 5% είναι κρίσιμες λοιμώξεις, που απαιτούν αερισμό. Αυτά τα ποσοστά σοβαρής και κρίσιμης ασθένειας είναι υψηλότερα από αυτά που παρατηρούνται για τις λοιμώξεις από γρίπη.

Εκείνοι που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρής λοίμωξης από γρίπη είναι παιδιά, έγκυες γυναίκες, ηλικιωμένοι, άτομα με υποκείμενες χρόνιες ιατρικές καταστάσεις και άτομα που είναι ανοσοκατασταλμένα. Για τον SARS-Cov-2, η τρέχουσα αντίληψή μας είναι ότι η μεγαλύτερη ηλικία και τα υποκείμενα νοσήματα αυξάνουν τον κίνδυνο σοβαρής λοίμωξης.

Η θνησιμότητα για τον SARS-Cov-2 εμφανίζεται υψηλότερη από ό,τι για τη γρίπη, ειδικά από την εποχική γρίπη. Ενώ η πραγματική θνησιμότητα από την νόσο θα χρειαστεί λίγο χρόνο για να κατανοηθεί πλήρως, τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής δείχνουν ότι ο δείκτης ακαθάριστης θνησιμότητας κυμαίνεται μεταξύ 1-4%. Για την εποχική γρίπη, η θνησιμότητα είναι συνήθως κάτω του 0,1%. Ωστόσο, η θνησιμότητα καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό και από την πρόσβαση και την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης.

Έχουμε ακούσει πολλά για νέα στελέχη και νέες μεταλλάξεις. Καταρχάς ποια η διαφορά μεταξύ νέου στελέχους και μετάλλαξης και ποιες επιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν οι μεταλλάξειςꓼ

- Προς το παρόν υπάρχουν τρία βασικά στελέχη που εγείρουν ανησυχία: το στέλεχος του Ηνωμένου Βασιλείου (Β.1.1.7), το στέλεχος της Νότιας Αφρικής (Β.1.351) και εκείνο της Βραζιλίας (P.1). Στην Κύπρο έχει καταγραφεί μέχρι στιγμής μόνο το Β.1.1.7, το οποίο έκανε την εμφάνιση του τον Δεκέμβρη του 2020, και έχει ήδη επικρατήσει στον κυπριακό πληθυσμό με ποσοστό παρουσίας πάνω από 90%. Το συγκεκριμένο στέλεχος εμφανίζει αρκετές γενετικές αλλαγές (μεταλλάξεις) από τον αρχικό ιό που είχε κάνει την εμφάνισή του στη Γουχάν της Κίνας στα τέλη του 2019. Μερικές από τις βασικές μεταλλάξεις είναι στην πρωτεΐνη ακίδα και πιστεύεται ότι αυξάνουν την μολυσματικότητα του.

Οι πρώτες έρευνες δείχνουν ότι το συγκεκριμένο στέλεχος είναι έως και 70% πιο μεταδοτικό από ό,τι τα υπόλοιπα στελέχη του κορωνοϊού και ενδεχομένως να έχει συμβάλει στο μεγάλο αριθμό κρουσμάτων που καταγράφονται στη Βρετανία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προσπαθεί να κατανοήσει τη συμπεριφορά των νέων στελεχών μελετώντας την μεταδοτικότητα και την μολυσματικότητα τους καθώς και την ικανότητα των διαθέσιμων εμβολίων να προκαλούν την παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων.

Ποιος είναι ο στόχος των εμβολίωνꓼ Να αναμένουμε ότι οι μαζικοί εμβολιασμοί θα ανατρέψουν τη τρέχουσα κατάστασηꓼ

- Ο βασικός στόχος του εμβολιασμού είναι να αποτρέψει την εκδήλωση συμπτωματικής νόσου Covid-19 και να προστατέψει τα άτομα που εμβολιάστηκαν από το να παρουσιάσουν σοβαρή ασθένεια και να χρειαστούν νοσηλεία. Επιπλέον, ένα ιδανικό εμβόλιο θα αποτρέψει ταυτόχρονα τη μετάδοση του ιού.

Για ορισμένες γνωστές μεταδοτικές νόσους θεωρείται ότι, για να επιτευχθεί η ανοσία αγέλης που επιτρέπει τον έλεγχο μιας πανδημίας και, εν τέλει, την εξάλειψη της νόσου, πρέπει περίπου το 70% του πληθυσμού να διαθέτει προστασία από τη νόσο είτε μέσω εμβολιασμού είτε λόγω προηγούμενης λοίμωξης.

Ποιες είναι οι βασικές διαφορές μεταξύ των εμβολίων; Είναι διαφορετικοί μηχανισμοί; 

- Τα διαφορετικά εμβόλια που έχουν αδειοδοτηθεί έναντι της Covid-19 κατηγοριοποιούνται ανάλογα με την τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τους όπως ιικό mRNA, ιικοί φορείς, ιικές πρωτεΐνες ή αδρανοποιημένοι ιοί.

Τα εμβόλια mRNA περιέχουν μέσα σε ένα λιπιδικό νανοσωματίδιο γενετικό υλικό (mRNA), το οποίο φέρει τις οδηγίες για την παραγωγή μιας ιικής πρωτεΐνης που θα παραχθεί μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα προκαλώντας την απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα δύο πιο γνωστά εμβόλια mRNA αναπτύχθηκαν από την Pfizer σε συνεργασία με την BioNTech και τη Moderna. Έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικά πάνω από 90% στην πρόληψη της Covid-19.

Τα εμβόλια ιικών φορέων αποτελούνται από ένα ιό διαφορετικό από τον SARS-Cov-2, π.χ. ένα αδενοϊό που έχει κατάλληλα τροποποιηθεί έτσι ώστε να μεταφέρει γενετικό υλικό του ιού που προκαλεί την νόσο Covid-19. Αυτός ο τροποποιημένος ιός ονομάζεται ιικός φορέας. Όταν ο ιικός φορέας βρεθεί μέσα στα κύτταρα μας, το γενετικό υλικό που μεταφέρει δίνει οδηγίες για να φτιάξουν μια πρωτεΐνη που είναι μοναδική για τον ιό που προκαλεί την Covid-19. Το πρώτο εμβόλιο αυτής της κατηγορίας για το οποίο χορηγήθηκε άδεια είναι το ChAdOx1 nCoV-19 που κατασκευάζεται από την AstraZeneca και ιικός φορέας είναι ένας αδενοϊός χιμπατζή. Άλλα εμβόλια σε αυτή την κατηγορία είναι τα Sputnik V και Janssen Covid-19 από την Johnson & Johnson, τα οποία χρησιμοποιούν ως φορείς αδενοϊούς που προσβάλλουν τον άνθρωπο.

Τα αδρανοποιημένα εμβόλια αποτελούνται από ολόκληρο τον ιό έναντι του οποίου θέλουμε να δημιουργηθεί ανοσία και έχει υποστεί επεξεργασία για να μην είναι πια μολυσματικός. Δύο κινεζικές εταιρείες έχουν αναπτύξει τέτοια εμβόλια: το «CoronaVac» από την Sinovac Biotech και το «New Crown COVID-19» από την Sinopharm. Κανένα από τα δύο δεν παρουσίασε σοβαρές παρενέργειες αλλά και τα δύο ενεργοποίησαν το ανοσοποιητικό σύστημα να παράγει αντισώματα κατά του SARS-CoV-2.

Τα εμβόλια με βάση τις ιικές πρωτεΐνες αποτελούνται από την ακίδα πρωτεΐνη (Spike πρωτεϊνη) ή ένα μέρος της. Ένα εμβόλιο που είναι υποψήφιο για να αδειοδοτηθεί και συνίσταται από υπομονάδες της πρωτεΐνης ακίδας είναι το «NVX-CoV2373» από τη Novavax. Το εμβόλιο αυτό είναι παρόμοιο με ένα εμβόλιο για τον ιό της γρίπης που έχει ήδη λάβει άδεια.


 
Μπορεί κάποιος να μεταδώσει τη νόσο αφού εμβολιαστεί;

- Δεν γνωρίζουμε ακόμη. Θα χρειαστούν πρόσθετες μελέτες για να εκτιμηθεί η επίδραση του εμβολίου όσον αφορά την πρόληψη της ασυμπτωματικής λοίμωξης και αξιολόγηση των δεδομένων από τις κλινικές δοκιμές και από τη χρήση του εμβολίου. Ως εκ τούτου, προς το παρόν, ακόμη και τα εμβολιασμένα άτομα θα πρέπει να φορούν μάσκες, να αποφεύγουν τον συνωστισμό σε εσωτερικούς χώρους και να σέβονται την κοινωνική απόσταση. Άλλοι παράγοντες, όπως πόσα άτομα εμβολιάζονται και πώς μεταδίδεται ο ιός σε κάθε κοινότητα, μπορούν επίσης να προκαλέσουν την αναθεώρηση αυτών των κατευθυντήριων γραμμών.

Πως λειτουργεί η νέα τεχνολογία των εμβολίων mRNA; Έγινε λόγος από αδιευκρίνιστες πηγές, πως το εμβόλιο μπορεί να αλλάξει το DNA μας. Υπάρχει μια τέτοια πιθανότητα;

- Τα εμβόλια Messenger RNA (mRNA) συμπεριλαμβάνονται στα πρώτα εμβόλια για την Covid-19 που έχουν εγκριθεί για χρήση. Όπως υποδηλώνει το όνομα τους, αποτελούνται από αλυσίδες mRNA που περικλείονται με μια ειδική επικάλυψη που προστατεύει το mRNA από τα διάφορα ένζυμα του σώματος που μπορεί να το καταστρέψουν και επίσης το βοηθά να εισέλθει στα δενδρικά και τα μακροφάγα κύτταρα που βρίσκονται στους λεμφαδένες κοντά στο σημείο εμβολιασμού.

Το mRNA είναι ο κώδικας που δίνει τις οδηγίες στο κύτταρο για το πώς να φτιάξει ένα μοναδικό για τον SARS-CoV-2 κομμάτι της πρωτεΐνης ακίδας. Όταν έχει δημιουργηθεί το κομμάτι της πρωτεΐνης ακίδας, ένζυμα του ίδιου του κυττάρου καταστρέφουν το mRNA.

Επειδή υπήρξε μεγάλη παραπληροφόρηση ότι τα εμβόλια mRNA μπορεί να αλλάζουν ή να τροποποιούν το DNA των ατόμων που εμβολιάζονται, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι το mRNA που εισάγεται δεν εισέρχεται ποτέ στον πυρήνα του κυττάρου και ως εκ τούτου δεν μπορεί να επηρεάσει το ανθρώπινο γενετικό υλικό. Το κομμάτι της πρωτεΐνης που κατασκευάστηκε, παρουσιάζεται στην επιφάνεια του κυττάρου και ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα να αρχίσει την παραγωγή αντισωμάτων και να επιστρατεύσει τα Τ-κύτταρα για να καταπολεμήσουν αυτό που «νομίζει» ότι είναι λοίμωξη ή «αντιλαμβάνεται» σαν να είναι λοίμωξη. Καθώς τα αντισώματα που παράγονται είναι ειδικά για τον ιό SARS-CoV-2, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πλέον έτοιμο να προστατεύσει από κάποια μελλοντική λοίμωξη.

 

 

H συνέντευξη δόθηκε στη δημοσιογράφο Κωνσταντίνα Χατζηανδρέα και δημοσιεύθηκε στη διαδικτυακή offsite, την 1η Μαΐου 2021.

Other News
winner