Οικογενής υπερχοληστερολαιμία, κλειδί η έγκαιρη διάγνωση

Τεχνολογία νέας γενιάς εφαρμόζεται σύντομα για την διάγνωση της Οικογενής υπερχοληστερολαιμίας στο Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου


Η 24η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί ως μέρα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για την οικογενή υπερχοληστερολαιμία (familial hypercholesterolaemia/FH), η οποία είναι η πιο συχνή κληρονομική υπερλιπιδαιμία ή διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων. Χαρακτηρίζεται από αρκετά ψηλά επίπεδα LDL (κακής) χοληστερόλης στο αίμα. Στα ετερόζυγα άτομα, δηλαδή αυτά που έχουν κληρονομήσει μόνο ένα παθολογικό γονίδιο, τα επίπεδα LDL χοληστερόλης στο αίμα είναι >190 mg/dL στους ενήλικες και > 160 mg/dL στα παιδιά. Στα ομόζυγα άτομα, δηλαδή αυτά που έχουν κληρονομήσει δύο παθολογικά γονίδια, ένα από τον κάθε γονέα, τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης στο αίμα είναι πάνω από 500 mg/dL. Επίπεδα LDL χοληστερόλης πάνω από τα φυσιολογικά ηλικιακά όρια σχετίζονται άμεσα με τη δημιουργία αθηρωμάτωσης και στένωσης εντός των αιμοφόρων αγγείων (κυρίως των στεφανιαίων και ποιο σπάνια των περιφερειακών αγγείων και των καρωτίδων) και με αυξημένο κίνδυνο για πρώιμη καρδιαγγειακή νόσο (< 50 ετών), όπως έμφραγμα μυοκαρδίου  ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Παγκοσμίως, στο 86% περίπου των ασθενών με οικογενή υπερχοληστερολαιμία, εντοπίζονται παθολογικές αλλαγές (μεταλλάξεις) στην αλληλουχία του γενετικού τους υλικού  σε τέσσερα διαφορετικά γονίδια (LDLR, ApoB100, PCSK9 και LDLRAP1). Στα υπόλοιπα άτομα, όπου δεν εντοπίζονται μεταλλάξεις στα  τέσσερα προαναφερθέντα, γονίδια, η γενετική αιτιολογία θεωρείται ότι μπορεί να οφείλεται είτε σε κάποιο άγνωστο γονίδιο ή σε συνδυασμό σημειακών αλλαγών στην αλληλουχία του γενετικού υλικού που επηρεάζουν τον μεταβολισμό των λιπιδίων συμπεριλαμβανομένης και της LDL χοληστερόλης (πολυπαραγοντική υπερλιπιδαιμία). Το πρώτο γονίδιο που συσχετίστηκε με την οικογενή υπερχοληστερολαιμία και στο οποίο εντοπίζεται η πλειοψηφία των μεταλλάξεων (περίπου 79%) είναι το  γονίδιο LDLR (Low Density Lipoprotein Receptor/υποδοχέας της χαμηλής πυκνότητας χοληστερόλης) που κωδικοποιεί τον υποδοχέα της LDL χοληστερόλης ο οποίος ευθύνεται για τη μεταφορά των σωματιδίων της LDL χοληστερόλης στα κύτταρα όπου μεταβολίζονται. Η δυσλειτουργία ή η απουσία του υποδοχέα της LDL, εμποδίζει τον αποτελεσματικό μεταβολισμό της LDL χοληστερόλης με αποτέλεσμα την έναρξη και εξέλιξη της αθηρογένεσης στα τοιχώματα των αγγείων. 

Η συχνότητα της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας, στον γενικό παγκόσμιο πληθυσμό, υπολογίζεται στο 1/200-250 άτομα με ετερόζυγη μορφή και περίπου 1/300,000 - 600,000 με ομόζυγη μορφή η οποία έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία αυτών των ατόμων. Το φάσμα των μεταλλάξεων στα  γονίδια που προκαλούν την  οικογενή υπερχοληστερολαιμία χαρακτηρίζεται από μεγάλη ετερογένεια σε σχέση με τον τύπο και τη συχνότητά τους ανάμεσα σε διάφορες εθνικότητες. Η πολυμορφία των μεταλλάξεων σε κάθε πληθυσμό καθορίζει και τα προγράμματα ελέγχου. Μέχρι σήμερα, ο αριθμός των μεταλλάξεων που είναι καταχωρημένες σε διάφορες βάσεις δεδομένων έχουν ξεπεράσει τις 2000.

Η κλινική διάγνωση για την οικογενή υπερχοληστερολαιμία, πρέπει πρώτα να αποκλείσει δευτερογενείς αιτίες που μπορεί να προκαλούν υπερχοληστερολαιμία (π.χ. υποθυρεοειδισμό, νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια) και βασίζεται στην αξιολόγηση του λιπιδαιμικού προφίλ, οικογενειακό ιστορικό για ύπαρξη υπερχοληστερολαιμίας και στεφανιαίας νόσου σε πρώτου βαθμού συγγενείς, ανίχνευση τενόντιων ξανθωμάτων (εναπόθεση χοληστερόλης κάτω από το δέρμα), ξανθελεσμάτων (εναπόθεση χοληστερίνης στα βλέφαρα) και γεροντότοξο (λευκό δακτύλιο στον βολβό των ματιών).  Η επιβεβαίωση της κλινικής διάγνωσης επιτυγχάνεται με την γενετική/μοριακή ανάλυση για εντοπισμό παθολογικών μεταλλάξεων, κυρίως, σε ένα από τα προαναφερθέντα γονίδια. 

Λόγω της σοβαρότητας της ανθρώπινης νοσηρότητας, απώλειας ζωής και οικονομικής επιβάρυνσης στα εθνικά συστήματα υγείας που καλούνται να προσφέρουν δευτερογενή περίθαλψη στα άτομα με καρδιαγγειακές επιπλοκές εξαιτίας της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας, καταβάλλεται μία συνεχής προσπάθεια από την ιατρική και επιστημονική κοινότητα για βελτίωση των μεθόδων πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας της νόσου. Επίσης, με σκοπό την αναβάθμιση και εναρμόνιση των πρωτοκόλλων αντιμετώπισης της νόσου και της πολιτικής που εφαρμόζεται σε σχέση με την θεραπεία των ασθενών με οικογενή υπερχοληστερολαιμία, συστάθηκε, το 2015, το μεγαλύτερο και πλέον σύγχρονο διεθνές δίκτυο συνεργασίας εμπειρογνωμόνων για την οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Πρόκειται για το European Atherosclerosis Society/EAS Familial Hypercholesterolaemia Studies Collaboration (FHSC), το οποίο περιλαμβάνει εξήντα έξι κράτη, μεταξύ αυτών και η Κύπρος.  Παρόλες τις προσπάθειες που έγιναν μέχρι σήμερα, πρόσφατες δημοσιεύσεις αλλά και τα συμπεράσματα του FHSC, καταδεικνύουν ότι η οικογενής υπερχοληστερολαιμία, σε αρκετές περιπτώσεις, ξεφεύγει διάγνωσης και παραμένει χωρίς θεραπεία. Έτσι, τα άτομα που δεν έχουν διαγνωσθεί έγκαιρα και έχουν υπερχοληστερολαιμία διατρέχουν κίνδυνο να εκδηλώσουν πρώιμη καρδιαγγειακή νόσο. Δηλαδή, η απουσία διάγνωσης της νόσου σε όσο το δυνατό μικρότερες ηλικίες μπορεί να οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών επιπλοκών. Η έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη σε νεαρή ηλικία θεωρείται η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας. Φυσικά, συμβάλει και η υγιεινή διατροφή, η αεροβική  άσκηση και η αποτελεσματική ρύθμιση άλλων παραγόντων κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα όπως είναι η υπέρταση, ο διαβήτης και το κάπνισμα.

Το Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) προσφέρει υπηρεσίες που στοχεύουν στην έγκαιρη, γενετική, διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας από το 2000. Σύντομα, σε ερευνητικό επίπεδο, για τη μελέτη των κληρονομικών παραγόντων που οδηγούν στην οικογενή υπερχοληστερολαιμία θα εφαρμοστεί και η μέθοδος της αλληλούχησης νέας γενιάς (Next Generation Sequencing/NGS) του ανθρώπινου γενετικού υλικού.  Με την εφαρμογή της τεχνολογίας NGS, θεωρείται ότι το ΙΝΓΚ θα  διευρύνει τα γενετικά διαγνωστικά εργαλεία του σε σχέση με τη νόσο αυτή.  

Η κατάλληλη αλλά και έγκαιρη πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία κρίνονται ως καθοριστικής σημασίας για την αντιμετώπιση των παθολογικών επιπτώσεων που μπορεί να προκύψουν από την πιο συχνή υπερλιπιδαιμία, την οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Ως εκ τούτου, η ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και συνεργασία του κοινωνικού συνόλου μαζί με τους επαγγελματίες υγείας μπορεί να βελτιώσει, ακόμη περισσότερο, την υφιστάμενη υγειονομική πολιτική εμπλουτίζοντας την με εθνικά προγράμματα ελέγχου του πληθυσμού για την έγκαιρη διάγνωση της υπερχοληστερολαιμίας που άμεσα θα οδηγήσουν στη μείωση της θνησιμότητας και νοσηρότητας που συνδέετε με την οικογενή υπερχοληστερολαιμία στον τόπο μας.     


Άρθρο Δρ. Σταυρούλα Ξενοφώντος 
Επιστήμονας, Τμήμα Καρδιαγγειακής Γενετικής
Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου

24 Σεπτεμβρίου 2021
Λευκωσία

Related Articles
winner