Νέα έρευνα στην Κύπρο για τη Νόσο Huntington

Συνεργασία Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Ο Μάιος είναι ο μήνας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για τη Νόσο Huntington, ένα σπάνιο νευροεκφυλιστικό κληρονομικό νόσημα, το οποίο επηρεάζει σταδιακά τη κινητική, γνωσιακή και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες που διοργανώνονται περιλαμβάνεται η φωταγώγηση σημαντικών κτιρίων σε όλο τον κόσμο. Ο   Κυπριακός  Σύνδεσμος για  τη Νόσο του Huntington συμμετέχει στο παγκόσμιο αυτό κίνημα με εκδηλώσεις φωταγώγησης κτιρίων της Κύπρου. Το Ινστιτούτο Νευρολογίας  & Γενετικής Κύπρου ως  εξειδικευμένο  κέντρο αναφοράς  για  νευρολογικές και γενετικές παθήσεις υποστηρίζει την προσπάθεια με τη φωταγώγηση του κτιρίου του στα χρώματα μπλε και μωβ. Η φωταγώγηση άρχισε στις 21 Μαΐου και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 του μήνα. Το Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τον Κυπριακό Σύνδεσμο για τη Νόσο του Ηuntington, ο οποίος προσφέρει υπεύθυνα ενημέρωση και στήριξη σε όλους όσοι επηρεάζονται από τη Νόσο (πάσχοντες, συμπτωματικοί φορείς, φροντιστές, οικογένειες, επαγγελματίες υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες).

H Νόσος του Huntington ή Χορεία του Huntington (Huntington’ s Disease, HD) είναι ένα σπάνιο νευροεκφυλιστικό κληρονομικό νόσημα το οποίο επηρεάζει σταδιακά τη κινητική, γνωσιακή και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που νοσεί.(had.com.cy). Στις περισσότερες περιπτώσεις τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται μεταξύ των ηλικιών 30 και 50. Σπανιότερα μπορεί να εκδηλωθούν σε μικρότερη ή μεγαλύτερη ηλικία. Περίπου 5-10% των περιστατικών εκδηλώνονται σε ηλικίες κάτω των 20 ετών οπότε και χαρακτηρίζονται ως νεανική μορφή της νόσου (juvenile Huntington disease). 

Η νόσος του Huntington παρατηρείται παγκόσμια με επιπολασμό περίπου 10 περιπτώσεις ανά 100,000 άτομα. Στην Κύπρο σύμφωνα με επιδημιολογική μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε το 2015 στο Ινστιτούτο Νευρολογίας &  Γενετικής   Κύπρου, καταγράφηκαν 42 ασθενείς με νόσο του Huntington καθώς και 22 ασυμπτωματικοί φορείς της παθολογικής μετάλλαξης του γονιδίου Huntington (σύνολο 64 άτομα). Εκτιμάται ότι οι ασυμπτωματικοί ασθενείς είναι πολύ περισσότεροι αλλά δεν έχουν ακόμη ταυτοποιηθεί με γενετική ανάλυση.  

Καθώς η νόσος εξελίσσεται οι ασθενείς προοδευτικά αναπτύσσουν δυσχέρεια στην βάδιση με αποτέλεσμα να καθηλώνονται σε αναπηρικό αμαξίδιο, δυσκολία στην κατάποση και την ομιλία. Λόγω της κατάστασης τους έχουν ανάγκη αντιμετώπισης από διεπιστημονική ομάδα. 

Το  Ινστιτούτο Νευρολογίας  & Γενετικής  Κύπρου αποτελεί τον μοναδικό εξειδικευμένο φορέα  για τη διάγνωση και θεραπεία της νόσου. Παρέχει όλες τις απαραίτητες ιατρικές υπηρεσίες στους ασθενείς με HD και στις οικογένειές τους. Η διεπιστημονική ομάδα του ΙΝΓΚ αποτελείται από Ιατρούς Νευρολόγους και Κλινικό Γενετιστή, Συμβούλους Γενετικής, Διατροφολόγο, Φυσιοθεραπευτές, Κοινωνική Λειτουργό και Λογοπαθολόγο με στόχο την ολιστική προσέγγιση των ασθενών και των οικογενειών τους. Οι συμπτωματικοί ασθενείς αλλά και προ-συμπτωματικοί φορείς της μετάλλαξης εξετάζονται και παρακολουθούνται συστηματικά στα εξωτερικά ιατρεία νευρολογικής κλινικής. 

Η γονιδιακή εξέταση για τη διάγνωση της νόσου του Huntington  προσφέρεται στο Τμήμα Νευρογενετικής  από το 1994 και έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί 351 γενετικές αναλύσεις για την νόσο και έχουν διαπιστωθεί 80 περιστατικά με τη νόσο του του Huntington. Η εξέταση είναι διαθέσιμη σε ασθενείς με συμπτώματα αλλά και στα ενήλικα παιδιά των επηρεαζόμενων οικογενειών, σε περίπτωση που θέλουν να γνωρίζουν αν φέρουν τη μετάλλαξη. Το ΙΝΓΚ προσφέρει και τις απαραίτητες υπηρεσίες γενετικής συμβουλευτικής – στην Κλινική Γενετική – για όσους έχουν οικογενειακό ιστορικό και επιθυμούν να υποβληθούν στο γονιδιακό έλεγχο. Τα τελευταία χρόνια παρέχεται με επιχορήγηση από το κράτος η προεμφυτευτική διάγνωση σε ζευγάρια που το επιθυμούν και τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό  για την Νόσο. Πραγματοποιείται με γονιμοποίηση  in vitro και η διαδικασία επιτελείται στο τμήμα μοριακής γενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας  &  Γενετικής   Κύπρου.

Επιπλέον το Κέντρο Κινητικών Διαταραχών και το Tμήμα Νευροεπιδημιολογίας του  Ινστιτούτου Νευρολογίας  & Γενετικής   Κύπρου  που ασχολούνται  με τη νόσο Huntington είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Νόσο του Huntington (EHDN) και της ομάδας μελέτης του Huntington (HSG). Στην Κέντρο διερευνάται τα τελευταία χρόνια η νευρο-επιδημιολογία της νόσου, και πιο συγκεκριμένα η επίπτωση και ο επιπολασμός της στην Κύπρο. 

Παράλληλα, έχει πρόσφατα αρχίσει έρευνα που αφορά στους κυτταρικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου, ενώ διερευνάται η προστατευτική δράση της Μεσογειακής Διατροφής, με τις νευροπροστατευτικές της ιδιότητές καθώς και πιθανόν θετικό αντίκτυπο στην εμφάνιση και την ανάπτυξη της ασθένειας. 

Πρόσφατα, το Τμήμα Νευροεπιδημιολογίας σε συνεργασία με το Τμήμα Βιοπληροφορικής και το Τμήμα  Γενετικής και Θεραπευτικής Καρκίνου & Υπερδομικής Παθολογίας του ΙΝΓΚ και το Τμήμα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας και Πληθυσμού Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, πήραν χρηματοδότηση (seed fund) ύψους €50.000, από το EHDN. Της ερευνητικής προσπάθειας θα ηγηθεί η Δρ. Ελένη Ζάμπα Παπανικολάου, Διευθύντρια και Ανώτερη Νευρολόγος του Τμήματος Νευροεπιδημιολογίας καθώς και η ομάδα της. Η συλλογή δεδομένων, η πειραματική και η βιοπληροφορική ανάλυση θα διεξαχθεί από τη Δρ. Χριστιάνα Χριστοδούλου σε συνεργασία με τον καθηγητή Μιχάλη Παναγιωτίδη και τον καθηγητή Γιώργο Σπύρου του ΙΝΓΚ. Η στατιστική ανάλυση θα πραγματοποιηθεί από την Δρ. Χριστιάνα Δημητρίου του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Αυτή η πρόσφατα χρηματοδοτούμενη ερευνητική μελέτη θα πραγματοποιήσει μη στοχευμένη πρωτεϊνική ανάλυση και πρωτεϊνικό προφίλ σε Κύπριους ασθενείς με HD. Ο στόχος αυτής της μελέτης είναι να εντοπίσει τις βιολογικές οδούς και τους υποκείμενους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην εξέλιξη της νόσου κατά τα διάφορα στάδιά της, χρησιμοποιώντας δεδομένα πρωτεωμικής. Απώτερος σκοπός  είναι ο εντοπισμός νέων βιοδεικτών για πιθανές στενευμένες θεραπείες. Σε γενικές γραμμές, η πρωτεωμική ανάλυση μπορεί να αποκαλύψει κρίσιμες πρωτεΐνες που έχουν βασικές λειτουργίες στην αιτιολογία της νόσου. Μπορεί επίσης να εντοπίσει ομάδες πρωτεϊνών που εμπλέκονται στην παθολογία της νόσου και να οδηγήσει την ερμηνεία της λειτουργίας τροποποιημένων πρωτεϊνών και πως μεταβάλλουν κυτταρικά μονοπάτια εμπλεκόμενα στην ασθένεια. Τέτοιες προσεγγίσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να οδηγήσουν στον εντοπισμό υποψηφίων βιοδείκτων, καθώς και σε μονοπάτια ή / και βιολογικούς μηχανισμούς που επηρεάζονται από μη φυσιολογική πρωτεϊνική λειτουργία, σε διαφορετικά στάδια HD. Με αυτό τον τρόπο θα βοηθηθεί η έγκαιρη διάγνωση της νόσου  σε ασυμπτωματικούς ασθενείς και  θα βελτιωθεί  η ποιότητας ζωής ασθενών καθώς και της οικογένειάς τους. Μια νευρο-επιδημιολογική μελέτη της νόσου στην Κύπρο, πραγματοποιήθηκε το 2015 και έδειξε ότι ο επιπολασμός της συμπωματικής νόσου ήταν 4,64 ανά 100.000 κάτοικους (95% CI: 3,30 - 6,34) και η συχνότητα 0,12 ανά 100.000 πληθυσμούς (95% CI: 0,00 - 0,66) . Η συχνότητα των ατόμων στον πληθυσμό, με την παθογόνο μετάλλαξη, στο τέλος του 2014 εκτιμήθηκε σε 14,1 άτομα ανά 100.000. Το Τμήμα Νευροεπιδημιολογίας αποτελεί μέρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Νόσων για το Huntington (EHDN) και της ομάδας μελέτης του Huntington (HSG).

Αντιμετώπιση της νόσου και μελλοντικές εξελίξεις
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Η αντιμετώπιση της νόσου στηρίζεται στην συμπωματική ανακούφιση με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας τη ζωής των ασθενών. Τα τελευταία 2 χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές εξελίξεις σε σχέση με τη θεραπεία της νόσου Huntington και γίνονται προσπάθειες από διαφορετικές έρευνες και μελέτες παγκοσμίως για θεραπευτικές παρεμβάσεις. 

Στη βάση αυτών των εξελίξεων καθώς και των δεδομένων από πολλαπλές μελέτες που συνηγορούν στην προσεχή οργάνωση κλινικών μελετών για υποσχόμενες θεραπευτικές παρεμβάσεις ,το Κέντρο Κινητικών Διαταραχών του Ινστιτούτου Νευρολογίας &  Γενετικής   Κύπρου διεκδίκησε και κατάφερε να αναγνωρισθεί ως κέντρο κλινικών ερευνών για την Νόσο Huntington στο πλαίσιο του διεθνούς δικτύου Huntigton Disease Clinical Trials Task Force ( HD-CTTF). 

Λευκωσία, 21 Μαΐου 2021